1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari (2 soat)

3.Ахборот манбалари
Аксарият корхоналар учун маълумотга бўлган эҳтиёж таркиби тахминан бир
хил. Маълумотлар доимий равишда ва тўлиқ равишда ишлаб чиқариш, бизнес ва
бошқа фаолият турларини акс эттириши керак. Ахборотнинг таркиби иқтисодий,
ҳуқуқий, техник бўлиши мумкин.
Ахборот турлари бўйича гуруҳланади: режали, тартибга солувчи ва
маълумотнома ва бухгалтерия ҳисоби (Шакл).
Ахборот турлари
Режалаштирилган маълумотда келажакда бажарилиши мумкин бўлган
ҳаракатлар танлови, шунингдек техник, иқтисодий ва операцион-ишлаб чиқаришни
режалаштириш бўйича маълумотлар мавжуд.
Маълумотнома маълумотлари бухгалтерия ҳисоби ва режалаштириш
маълумотлари ўртасидаги боғлиқликдир. Маълумотнома маълумотлари таркиби
ишлаб чиқариш тури, маҳсулотларнинг номенклатураси ва мураккаблиги, ишлаб
чиқариш технологияси ва ташкил этилиши, ички меҳнат тақсимоти, ички
иқтисодий муносабатларнинг ривожланиш даражаси билан белгиланади.
Бухгалтерия маълумотлари дастлабки маълумотларни тўплаш, ўзгартириш,
ёзиб олиш, компьютер марказларига ёки тезкор бошқарув учун маълумотларни
қайта ишлаш учун бошқарув блокига, маълумотларни оқим ва муайян принциплар
бўйича тўплаш ва гуруҳларга ажратиш, йиғма маълумотларни яратиш ва ҳисоб-
китобларни амалга ошириш босқичларини ўз ичига олади. (таҳлилий ва синтетик
ҳисоб, ички ва ташқи ҳисоботларни тайёрлаш)
Корхонада фаолият жараёнида катта миқдордаги тезкор маълумот мавжуд.
Масалан, электроэнергетикада, корхонанинг электр қурилмаларини тезкор-
диспетчерлик назорати билан, электр уланиш схемаси, электр жиҳозларининг
юкланиши, унинг ҳолати ва бошқа нарсалар ҳозирги вақт режимида талаб
қилинади.
Асосий маълумотлар бухгалтерия ҳисобининг барча турлари учун дастлабки
маълумотларни тақдим этади. Бошланғич маълумотларнинг кўплиги менежерларга
тўлиқ тушуниш, таҳлил қилиш ва ўз ишларида фойдаланишга имкон бермайди. Ўз

---

вазифаларини бажаришда улар қисқа шарҳлар ва бошқа гуруҳланган маълумотлар
билан ишлашлари керак.
Бошқариш тизимларида ишлатиладиган маълумотлар маълум талабларга жавоб
бериши керак:
1. Керакли ва етарли миқдордаги ва сифатли маълумот, сифат томони устунлик
қилади.
2. Ахборотнинг аниқлиги. Агар маълумот нотўғри ёки тахминий бўлса, жиддий
оқибатларга олиб келадиган қарор қабул қилиниши мумкин.
3. Ахборотнинг тезкорлиги. Бошқарув учун зарур бўлган маълумотлар ўз вақтида
бўлиши керак. Олдиндан маълумот талаб қилинмаслиги мумкин. Бошқа томондан,
кечиктирилган маълумотлар ўз вақтида қарор қабул қилишга имкон бермайди.
4. Ахборотнинг тўлиқлиги. Барча муаммоларни самарали ҳал қилиш учун менежер
бошлиғига етарли миқдордаги маълумотлар тақдим этилиши керак.
Қисқартирилган (кесилган) маълумотлар бошқарув самарадорлигини кескин
пасайтириши ёки ҳатто бошқарув хатоларига олиб келиши мумкин. Бироқ,
маълумотларнинг тўлиқлиги талаби унинг кўпайиши билан чегараланиши мумкин. 
5. Фойдалилик. Қарор қабул қилиш учун аниқ, аниқ маълумот керак, қолганлари
маълумот шовқинини ҳосил қилади. Фойдали маълумотни шовқинлардан ажратиш
мураккаб таҳлилий иш бўлиб, кўпинча қимматга тушади.
Ахборотнинг технологик хусусиятлари, уни жойлаштириш зичлиги, турли
шароитларда тежаш имконияти, ишлов бериш тезлиги, қазиб олиш, босиб
чиқариш, тақдим этиш, хизмат кўрсатиш шакли ва бошқалар. Бу ерда техник ва
технологик тизимларни такомиллаштириш, терминологияни бирлаштириш,
ҳужжатларни тузиш ва уларни тақдим этиш тартиби. Ахборотни бошқариш
даражалари ва бўғинлари, шунингдек, тартибга солиш ва маълумот олиш, ҳисоб-
китоб ва таҳлилий ва бошқа соҳаларга ажратиш керак. Ахборотнинг шовқинли
иммунитети муҳим хусусият - бу фаол ва пассив аралашувга қарши туриш
қобилияти. Юқори шовқин иммунитети барқарор бошқарувни, унинг зарурий
махфийлигини таъминлайди (тижорат ва давлат сирларини сақлаш). Бошқариш
тизимларидаги маълумотларнинг нархи доимий равишда ошиб бормоқда, бу бизни
уни олиш ва ундан фойдаланиш самарадорлигини доимий равишда оширишга
интилишга мажбур қилади.