1-mаvzu. Kristallarda uchradigan nuqsonnnlar, metallarning allatropik o`zgarishlari (polimorfzm)
Download 0.52 Mb. Pdf ko'rish
|
1-maruza (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayanch iboralar
- Nuqtaviy nuqsonlar
- Chiziqli nuqsonlar
|
1-mаvzu. Kristallarda uchradigan nuqsonnnlar, metallarning allatropik o`zgarishlari (polimorfzm) Rеjа: 1. Kristallardagi nuqsоnlar. 2. Metall va qotishmalarning tuzilishi va tarkibini o’rganish usullari. 3. Kristallar anizatrоpiyasi. 4. Mеtаllаrning kristallanish jаrаyoni. 5. Mеtаllаrning аllоtrоpik shаkl o’zgаrishlаri (pоlimоrfizm). Tayanch iboralar: kristall panjara, atоm, mоlеkula, kristall iоn bоg’lanish, mеtall bоg’lanish, mоlеkulyar bоg’lanish, konstanta, dendritli o’sish, amorf tuzilish, allatropiya. Kristallardagi nuqsonlar Amaldagi metallar va qotishmalarning kristall panjaralari va tuzilishi yuqorida ko'rib chiqilgan nazariy natijalardan farq qiladi. Bu farq ayniqsa oddiy metall va qotishmalarda juda katta bo'ladi. Bunga sabab esa xom-ashyo noto’g’ri tanlanishi va texnalogik jarayonlardan chetga chiqish oqibatida yuzaga keladigan nuqsonlardir. Bu nuqsonlar (nоmukammallik) shartli ravishda gеоmеtrik bеlgilariga ko’ra quyidagi 4 turga bo’linadi: nuqtaviy; chiziqli; sirtqi; hajmiy bo’ladi. Nuqtaviy nuqsonlar kristall panjaralardagi atomlar o'rnini bo'sh qolishi (vakantsiya) yoki komponent yoxud begona jins atomlarining panjara tugunlari orasiga kirib olishidan (dislokatsiya) hosil bo'ladi (5-rasm). Nuqtaviy nuqsonlar bir joyda turmasdan atomlarning doimiy diffuziyasi natijasida ko’chib yuradi. Ularning asosiy vatani (ko’p uchraydigan joyi) kristallarning ochiq yuzalari ya’ni, zarralarning chegaralari, yoriqlar va g’ovaklar hisoblanadi. Nuqtaviy nuqsonlarning va ayniqsa vakansiyaning to’planishi natijasida submikroskopik yoriqlar va chiziqli nuqsonlar yoki dislokatsiyalar hosil bo’lishi mumkin. Chiziqli nuqsonlar - disklokatsiya va ular asosida yaratilgan dislokatsiya nazariyasi metallar mustahkamligi va plastikligi masalasidagi ko’p muammolarni hal qilishga yordam bergan. Disklokatsiyalar asosan metall va qotishmalarning kristallanish jarayonida hosil bo’lib quyidagi turlarga bo’linadi (6-rasm). 5-rasm. Metallarning kristal panjaralaridagi nuqtaviy nuqsonlar sxemasi. Bu yerda: a – amaldagi metallning nuqtaviy nuqsonlari; b – metall zarralari bloklari sxemasi. (Yo’naltirgich bilan atomlarning zarralar ichida va chegarasida harakatlanish sxemasi ko’rsatilgan) Disklokatsiya atrofidagi atomlarni o’zaro tutashtiruvchi chiziq hosil qilgan kontur byurgers konturi deb ataladi (7-rasm). Agar byurgers konturini disklokatsiya yo’q deb faraz qilgan holda qurilsa u ma’lum (b) miqdorga yopilmay qoladi. Shu miqdor (masofa) hosil qilgan vektor byurgers vektori deb ataladi. Byurgers vektori disklokatsiya chizig’iga perpendikulyar bo’lsa, bunday disklokatsiya chetki disklokatsiya deb, parallel bo’lsa esa vintsimon dislokatsiya deb ataladi. Download 0.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|