1-Mavzu. Menejmentning rivojlanish tarixi va hozirgi holati. Reja: 2017 — 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar stratyegiyasini «Ilm-ma`rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish

1-Mavzu. Menejmentning rivojlanish tarixi va hozirgi holati .   Reja: 1.2017 — 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar stratyegiyasini «Ilm-ma`rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili»ga oid davlat dasturidan kelib chiqib fanning predmeti, maqsad va vazifalari. 2.Menejmentning tarixiy shart-sharoitlari. 3.Hozirgi zamon o’zbek menejmentining xususiyatlari. 4.Menejmentning ilmiy maktablari.Ilmiy boshqaruv maktabi. 5.Menejmentning xorijiy modeli. Menejmentning amerikacha modeli. Menejmentning yapon modeli. Menejmentnng G’arbiy Yevropa modeli.

«Menejment» so’zi ingliz tilidan olingan bo’lib, Oksford (rus-ingliz) lug’atida menejmentning juda keng va har tomonlama mazmuni keltirilgan: odamlar bilan muloqotning usul va yo’llari; boshqarish hokimligi va san’ati; o’ziga xos ma’muriy malaka va bilimlar, tashkilotlar ishini yo’naltiruvchi va nazorat qiluvchi odamlar, hamda boshqaruv personali va h.k.

«Menejment» so’zi ingliz tilidan olingan bo’lib, Oksford (rus-ingliz) lug’atida menejmentning juda keng va har tomonlama mazmuni keltirilgan: odamlar bilan muloqotning usul va yo’llari; boshqarish hokimligi va san’ati; o’ziga xos ma’muriy malaka va bilimlar, tashkilotlar ishini yo’naltiruvchi va nazorat qiluvchi odamlar, hamda boshqaruv personali va h.k.

Boshqaruv - bu tanlov, qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat qilish jarayonidir

Menejment fani - bu boshqaruvchiga tanlovni to‘g‘ri amalga oshirishni va ishchan qarorni qabul qilishni o‘rgatuvchi fandir. Uning asosiy maqsadi bozor munosabatlari sharoitida barcha bo‘g‘inlarda ishlay oladigan yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat.

МЕНЕЖМЕНТ нимани ўрганади

• boshqarish nazariyasi va amaliyoti;
• boshqarish ob’ekti va sub’ekti;
• boshqarish tamoyillari va usullari;
• boshqarish madaniyati;
• menejer va uning fazilatlari;
• menejer reytingi;
• boshqarishda kirishuvchanlik va qaror qabul qilish;
• boshqarish funksiyalari;
• xodimlarni boshqarish;
• ishlab chiqarishni boshqarish;
• samaradorlikni boshqarish;
• o‘z-o‘zini boshqarish;
• hududiy boshqarish va xokazolar

Menejment nazariyasi va amaliyoti turli davrlarda o‘ziga xos ko‘rinishlarda shakllanadi:

• 50-60 - yillarda boshqaruvning tashkiliy tarkibi diqqat markazida turgan bo‘lsa;
• 60-70 - yillarda strategik rejalashtirish vujudga keldi;
• 80 - yillardan boshlab esa ilg‘or g‘arb firmalarida strategik rejalashtirishdan, strategik boshqaruvga o‘tiladi.

Hozirgi davrda boshqaruv nazariyasi va amaliyotida sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar “Tinch boshqarish inqilobi” deb atalmoqda.

Boshqaruv nazariyasini va amaliyotini rivojlanish davrlari

1-davr – qadimgi davr- Boshqaruvning uzun rivojlanish davri 9-7 ming avval eramizdan taxminan XVII asrgacha bo‘lgan davr menejmentni mustaqil ilm sohasiga ajralishidan oldin, odamzod ming-yillar davomida boshqarish tajribasini orttirib kelgan.

2-davr – sanoat davri (1776 – 1890)

3-davr – tizimlashtirish davri (1856 – 1960)

4- davr – axborot davri (1960 yildan hozirgi vaqtgacha (40-60 yillar).

Amir Temur,“Tuzuklar”da o‘z faoliyatida qo‘yidagi 12 ijtimoiy-siyosiy guruxga tayangan

• 1. Xazrat Payg‘abarimiz Muhammad Sallolloxu Alayhissalomning aziz va mukarram avlodi bo‘lmish sayidlar, ulamo va shayxlar;
• 2. Xayotning achchiq-chuchugini totgan bilimdon kishilar;
• 3. Duoguy taqvodorlar;
• 4. Amirlar, sarxanglar, sipoxsolollar, ya’ni lashkar va qo‘shin boshliqlari;
• 5. Sipox bilan raiyat, ya’ni qora xalq;
• 6. Saltanat ishlari, uning siru-asrorini bilgan, kengashsa bo‘ladigan dono va ishonchli kishilar;
• 7. Vazirlar, sarkitob va devon bitiqlari;
• 8. Xakimlar, tabiblar, munajjimlar va muxandislar;
• 9. Xadis olimlari va roviylar, ya’ni rivoyat aytuvchilar (tarix shunoslar).
• 10. So‘fiy va oriflar;
• 11. Xunar va san’at axli, ya’ni kosiblar va san’atkorlar;
• 12. Xar turli mamlakatlardan kelgan sayyox va tijorat axli. Ular bilan so‘zlashib, mamlakatlaridagi ijtimoiy-siyosiy axvoldan voqif bo‘lib turish mumkin bo‘lgan.

Menejmentning ilmiy maktablari

1.“Ilmiy menejment” maktabi XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida Mеnеjmеnt nazariyasini asoschilari Tеylor(1856-1915), Ford, Gilbеrt, Emеrson, Fayol va boshqalardir.

2.“Mumtoz menejment” maktabi mohiyati kelajak nuqtai nazardan yondoshish yo‘li bilan undagi umumiy xususiyatlar va qonuniyatlarni aniqlashga urinishgan

“Ilmiy menejment” va “mumtoz menejment” namoyandalari mehnatni ilmiy tashkil qilish tamoyillarini ishlab chiqishdi.

3.“Insoniy munosabatlar” maktabi. Bu maktabga amerikalik jamiyatshunos va ruxshunos E.Meyo (1880-1949) asos soldi

4.Boshqaruvning «empеrik» maktabi; faqat amaliyotga asoslanib mеnеjmеntni shakllantirish mumkin emas «Empеrik» maktabning eng yorqin namoyondalari - T.Drakеr, R.Devis, L.Nyuman, D.Millеr va boshqalardir.

4.Boshqaruvning «empеrik» maktabi; faqat amaliyotga asoslanib mеnеjmеntni shakllantirish mumkin emas «Empеrik» maktabning eng yorqin namoyondalari - T.Drakеr, R.Devis, L.Nyuman, D.Millеr va boshqalardir.

5.«Ijtimoiy tizimlar» maktabi; Uning eng taniqli namoyondalari D.March, G.Saymon, A.Ettsioni va boshqalardir. «Ijtimoiy tizimlar»maktabi «inson munosabatlari» maktabi xulosalariga asoslanib, korxonaga o’zaro bog’liq va o’zaro ta'sir ko’rsatuvchi omillar majmuidan iborat komplеks tizim sifatida qarab, inson bu omillarni biri dеb hisoblaydi.

6.Boshqaruvning «yangi» maktabi 50-yillarning boshida mеnеjmеnt nazariyasi rivojlanishiga katta ta'sir ko’rsatdi. U mеnеjmеntga aniq fanlar uslub va usullari - qarorlar qabul qilishni matеmatik modеllashtirish, matеmatik mantik, davturlash, iqtisodiy jarayonlarni matеmatik modеllashtirish usullarini joriy qilish bilan ajralib turadi. «Yangi» maktabning eng yorkin namoyondalari - R.Akkof, L.Klеyn, V.Lyus va boshqalardir

Amerika firmalari	Yapon firmalari
* ishchining: -ish talablariga; -vazifalarga; -mansab majburiyatlariga; -mehnat axloqi talablariga muvofiqligi (joriy vazifalarga mo’ljallanish)	ishchining ta’lim sifati va shaxsiy salohiyatiga yo’nalganlik (uzoq istiqbolga mo’ljallanish)

Yapon modelining asosiy jihatlari

• 1. Yaponlarning maktabda oladigan fundamental bilimlarga asoslangan yuqori ta’lim darajasi.
• 2. Zarur bo’lganda korxonalarning kadrlarni “korxona ichida tayyorlash” an’anaviy amaliyoti.
• 3. Ish vaqtida o’qitish (IVO’)ning tarbiyaviy ta’sirini oshiruvchi kadrlarni boshqarish tizimi.
• 4. Firma ichida o’qitishni rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosati.

2- Mavzu: Menejmentning nazariy asoslari Reja:

• 1. Boshqaruv va menejment.
• 2.Menejmentga nisbatan yondoshuvlar.
• 3.Menejment tamoyillari.
• 4. Boshqaruv usullari.