1-mavzu: Muloqot madaniyatining fan sifatida rivojlanishi

Onlayn forumlar: Onlayn forumlar yoshlarga o'z fikrlarini baham ko'rishlari va boshqalar bilan munozaralarda qatnashishlari uchun xavfsiz maydonni taqdim etishi mumkin. Ushbu forumlarda ishtirok etish orqali yoshlar o'z fikrlarini aniq va hurmat bilan ifoda etishni o'rganishlari va turli nuqtai nazarlarga ega bo'lishlari mumkin.
Video konferentsiya vositalari: Zoom va Skype kabi video konferentsiya vositalaridan guruh muhokamalari va virtual uchrashuvlarni osonlashtirish uchun foydalanish mumkin. Ushbu uchrashuvlarda ishtirok etish orqali yoshlar notiqlik mahoratini rivojlantirishi, boshqalar bilan samarali hamkorlik qilishni o‘rganishi mumkin.
Oʻquv ilovalari: Til oʻrganish uchun Duolingo, soʻz boyligini oshirish uchun Memrise va ommaviy nutq uchun ilhomlantiruvchi TED Talks kabi muloqot koʻnikmalarini yaxshilash uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan koʻplab taʼlim ilovalari mavjud.
Onlayn kurslar: Ko'p onlayn kurslar mavjud bo'lib, ular ommaviy nutq, samarali yozish va shaxslararo muloqot kabi muloqot qobiliyatlariga qaratilgan. Yoshlar o‘z ko‘nikmalarini rivojlantirish va muloqotga bo‘lgan ishonchini oshirish uchun ushbu kurslardan foydalanishlari mumkin.
Umuman olganda, texnologiya ijtimoiy muhitda yoshlar o'rtasida kommunikativ madaniyatni shakllantirishga yordam beradigan kuchli vosita bo'lishi mumkin. Ishtirok etish, o'rganish va o'sish uchun imkoniyatlarni taqdim etish orqali texnologiya yoshlarga samarali muloqot qilish va boshqalar bilan ijobiy munosabatlar o'rnatish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.
Ijtimoiy muhitda yoshlarning kommunikativ madaniyatini shakllantirish texnologiyasi tarixi 1990-yillarda internetning paydo bo'lishi bilan bog'liq. Internetdan keng foydalanish va ijtimoiy media platformalarining rivojlanishi yoshlarning bir-birlari bilan muloqot qilishlari va bog‘lanishlari uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Internetning dastlabki kunlarida chat xonalari va forumlar yoshlarning bir-biri bilan muloqot qilishlari uchun mashhur joylar bo'lgan. Bu platformalar yoshlarga o‘z qiziqishlari bilan o‘rtoqlashganlar bilan bog‘lanish va keng doiradagi mavzular bo‘yicha munozaralarda qatnashish imkonini berdi.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan lahzali xabar almashish va video chat kabi yangi aloqa vositalari paydo bo'ldi. Bu vositalar yoshlarga real vaqt rejimida muloqot qilish imkonini berdi, ularning boshqalar bilan bog‘lanish va munosabatlarni shakllantirish qobiliyatini yanada oshirdi. Facebook, Twitter va Instagram kabi ijtimoiy media platformalari yoshlarning bir-biri bilan muloqot qilish usullarini shakllantirishda muhim rol o'ynadi. Bu platformalar yoshlarga o‘z fikr va g‘oyalarini baham ko‘rish, muhokamalarda qatnashish va o‘z qiziqishlari bilan o‘rtoqlashganlar bilan bog‘lanishni osonlashtirdi. Smartfonlar va mobil qurilmalarning o'sishi yoshlarning muloqot qilish uslubini yanada o'zgartirdi. WhatsApp, WeChat va Snapchat kabi mobil xabar almashish ilovalari yoshlar orasida tobora ommalashib bormoqda va ular bir-biri bilan aloqada bo'lishning yangi usulini taqdim etmoqda.
So‘nggi yillarda yoshlarning kommunikativ madaniyatini shakllantirish texnologiyalaridan foydalanish kengayib, yoshlarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan onlayn kurslar va ilovalar kabi ta’lim vositalarini qamrab oldi.
Umuman olganda, texnologiya yoshlarning ijtimoiy muhitda muloqot qilish va munosabatlarni shakllantirishda muhim rol o'ynadi va kelajakda ham shunday bo'lishi mumkin.
Ijtimoiy muhitda yoshlar o'rtasida kommunikativ madaniyatni shakllantirish texnologiyasi tarixini internetning dastlabki kunlaridan va onlayn muloqot platformalarining paydo bo'lishidan kuzatish mumkin. Ushbu texnologiya tarixidagi asosiy bosqichlardan ba'zilari:

• 
  Bulletin Board Systems (BBS): 1980 va 1990-yillarda BBS onlayn muloqotning mashhur shakli sifatida paydo bo'ldi. Bular foydalanuvchilarga matnli xabarlar orqali bir-birlari bilan muloqot qilish imkonini beruvchi onlayn munozara taxtalari edi.
  
• 
  Chat xonalari: 1990-yillarda chat xonalari mashhur bo'lib, foydalanuvchilarga matnli xabarlar orqali real vaqt rejimida muloqot qilish imkonini berdi. Ushbu suhbat xonalari dunyoning turli burchaklaridan kelgan yoshlarning o‘zaro muloqotini osonlashtirib, ularga fikr almashish va bir-biridan o‘rganish imkonini berdi.
  
• 
  1990-yillarning oxiri va 2000-yillarning boshlarida tezkor xabarlar (IM) onlayn muloqotning mashhur shakli sifatida paydo bo'ldi. AOL Instant Messenger va MSN Messenger kabi IM platformalari foydalanuvchilarga real vaqt rejimida bir-biri bilan muloqot qilish va fotosuratlar va videolar kabi multimedia kontentini almashish imkonini berdi.
  
• 
  2000-yillarning o'rtalarida Facebook, Twitter va Instagram kabi ijtimoiy media platformalarining paydo bo'lishi yoshlarning onlayn muloqot qilish uslubida katta o'zgarishlar bo'ldi. Ushbu platformalar foydalanuvchilarga o'z fikrlari va tajribalarini kengroq auditoriya bilan bo'lishish imkonini berdi va umumiy manfaatlar atrofida onlayn hamjamiyatlarni shakllantirishga yordam berdi.
  
• 
  Videokonferensiya: Yuqori tezlikdagi internet ulanishlari va yanada ilg‘or videokonferensaloqa texnologiyasi paydo bo‘lishi bilan yoshlar Skype va Zoom kabi platformalar orqali real vaqtda yuzma-yuz muloqot qilish imkoniga ega bo‘ldi.
  

Umuman olganda, ijtimoiy muhitda yoshlar o'rtasida kommunikativ madaniyatni shakllantirish texnologiyasi so'nggi bir necha o'n yilliklarda sezilarli darajada rivojlandi, har bir yangi platforma va texnologiya muloqot va o'zaro ta'sirning yangi shakllarini ta'minlaydi. Kiberbulling va nomaqbul kontentga ta'sir qilish kabi onlayn muloqot bilan bog'liq xavflar mavjud bo'lsa-da, yoshlar o'rtasida muloqot va ijtimoiylashuvni rivojlantirish uchun ushbu texnologiyalarning foydalari katta.
Kommunikativ nutq madaniyati kishi muloqot qilish imkonini beradi. Man u jamiyat tashqarida yashashga qodir emas, bir ijtimoiy borliqdir. odamlar orasida aql tarzda - ning bu kommunikativ madaniyat haqida gapiraylik. Bundan tashqari, uning asosiy xususiyatlari va xususiyatlarini ochib berdi. Ta'lim kommunikativ madaniyat shakllanishiga, balki uning doimiy takomillashtirish nafaqat o'z ichiga oladi. shaxsning ta'lim, to'g'ri aloqa modellarini ishlab chiqarish mumkin emas, zamonaviy maktab asosiy vazifa hisoblanadi.
Muomala shaxslararo munosabatning shunday ko‘rinishiki, uning yordamida odamlar bir-birlari bilan axloqiy, estetik, madaniy, siyosiy va ruhiy jihatdan aloqaga kirishadilar, ta’sir o‘tkazadilar va ta’sirlanadilar. Shu boisdan muomala ijtimoiy kategoriya sifatida turmushning barcha sohalarida qo’llanish mohiyatiga ko‘ra bevosita yoki bilvosita ishtirok etadi. Dastlab «muomala» va «aloqa-komm- unikatsiya» tushunchalarining o‘xshash tomonlarini aniqlab olish lozim.
Ta’lim-tarbiya borasidagi ishlarni tubdan takomillashtirish, ta’lim muassasasini ilmiy-metodik jihatdan samarali boshqarish va sifatini ko‘tarishda o‘qituvchilarning pedagogik faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish, ularga pedagogik shart-sharoitlar yaratishda rahbarning kasbiy tayyorgarligidagi kamchiliklarni bartaraf etish, shu asosda yoshlarning mafkuraviy immunitetini kuchaytirish bo‘yicha qator qonun, farmon va qarorlarda asosiy ustuvor vazifalar belgilab berilgan (jumladan, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, “2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”, “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”, shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Prezident maktablarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 20-fevraldagi PQ-4199-sonli qarori,² “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2019-yil 3-maydagi PQ-4307-son qarori, “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligini tashkil etish to‘g‘risida” 2019-yil 9-sentyabrdagi PF-5815-son Farmoni,³ “Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablar faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2021-yil 19-iyuldagi PQ-5188-sonli qarori, shuningdek, Vazirlar Mahkamasining “Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasini tasdiqlash va uni amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 31-dekabrdagi 1059-son, “Ijod maktablari va ixtisoslashtirilgan maktablar faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2020-yil 11-martdagi 141-son hamda “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligining faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2020-yil 18-apreldagi 240-son qarorlari, qolaversa, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev raisligida 2019-yil 19-mart kuni o‘tkazilgan videoselektor yig‘ilishida Davlatimiz rahbari tomonidan ilgari surilgan yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus va boshqalar).
Ushbu maqsad hamda belgilangan vazifalarning ijrosini so‘zsiz va sifatli ta’minlash oldimizda turgan eng muhim vazifalardan biridir. Shu bilan bigra, o‘sib kelayotgan yosh avlodga yetarli bilim berish, ularda ma’naviy tafakkurni oshirish, aqliy salohiyat, ma’naviy-axloqiy sifatlarning yuzaga kelishini ta’minlash uchun ularga ta’lim-tarbiya beruvchilarni zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan qurollantirish zarur.
O'zbek tiliga davlat maqomi berilganidan keyin davlat va jamiyat hayotida birmuncha ijobiy o'zgarishlar yuz berdi, bu borada asosiy islohotlar milliy istiqloldan so'ng amalga oshirildi. Ijtimoiy hayotdagi katta yutuqlar bilan bir qatorda, shaxslararo munosabatlarda til odobi, nutq madaniyatida buzilishlar davom etmoqda, o'zbek tilining musaffoligi, aniq va lo'ndaligi, mantiqiyligi, ohangdorligi va silliqligi muloqotda o'z ifodasini topa olmayapti. Natijada uzatilayotgan fikrlarni idrok qilish qiyinlashmoqda. Muloqot tushunchasini kommunikatsiyadan farqlash kerak.

Muloqot esa faqat insonlar o'rtasidagina amalga oshirilishi mumkin. Inson bolasi aynan boshqalar bilan muloqotda va munosabatda bo'lish jarayonida shaxsga aylanib boradi, ijtimoiy tajriba va madaniyatni egallab boradi. Muloqot ijtimoiy faollikning ontogenezda (individual rivojlanish yo'li) paydo bo'ladigan birinchi turidir. Faoliyat davomida insonlar o'rtasida yangi-yangi munosabatlar va aloqalar shakllanadi. Demak, faoliyat va muloqot o'zaro chambarchas bog'liqdir.