1-mavzu: Nizoning belgilari (alomatlari)

Guruh, sinf, maktab jamoasida (kollektivda) nizoli vaziyat boshlanishining birinchi belgilari
Pedagogik kadrlar faoliyatida shaxslararo nizolar muqarrar. Biroq, bu erda ular ayniqsa xavflidir, chunki ular bolalarning ta’lim va tarbiyasi sifatiga salbiy ta’sir qiladi. Qarama-qarshiliklarni qarama-qarshiliklardan va o‘qituvchilarning qarashlaridagi farqlardan ajratish kerak, bu esa, aksincha, ko‘pincha o‘qitish va tarbiyalash uchun foydalidir. O‘qituvchilar va o‘qituvchilarning ta’lim va tarbiyaning asosiy masalalari bilan bog‘liq bo‘lmagan turli pozitsiyalari bilan bolalar turli nuqtai nazarlar bilan tanishish imkoniyatiga ega bo‘ladilar va tanlash, mustaqil qarorlar qabul qilish zarurati bilan duch kelishadi, bu esa o‘z navbatida bolalarga ijobiy ta’sir qiladi. ularning intellektual va shaxsiy rivojlanishi. Pedagogik jamoa rahbarining undagi mavjud munosabatlarni boshqarishdagi strategik vazifasi har bir narsada o‘qituvchi va pedagoglarning fikrining mutlaq birligiga erishish emas, balki ularning nuqtai nazaridagi farqlari nizolarga olib kelmasligini ta’minlashdan iborat.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, eng tez-tez uchraydigan nizolar murakkab jamoalarda, shu jumladan o‘ziga xos, ammo bir-biri bilan chambarchas bog‘liq funktsiyalarga ega bo‘lgan ishchilar bo‘lib, bu ularning harakatlari va munosabatlarini biznes sohasida ham, shaxsiy aloqalar sohasida ham muvofiqlashtirishda qiyinchiliklar tug‘diradi. Ayni paytda xalq ta’limi tizimini isloh qilishning amalga oshirilishi sharoitida ushbu guruhlardagi ijtimoiy-psixologik jarayonlarni optimallashtirish yoshlarni o‘qitish va tarbiyalash samaradorligini oshirishning muhim manbalaridan biriga aylanishi mumkin. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, biz ushbu bo‘limda quyidagi vazifani qo‘ydik: o‘rta kasb-hunar maktabining muhandislik-pedagogik tarkibidagi nizolarga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash.
Shaxslararo nizolarga ta’sir etuvchi omillar masalasi ijtimoiy-psixologik adabiyotlarda hali ham eng kam rivojlangan masalalardan biri hisoblanadi. Umuman olganda, mehnat jamoalarida ishchilar o‘rtasidagi nizolarni o‘rganishga qiziqish doimiy ravishda ortib bormoqda. Oxirgi 10 yil ichida muammoning turli nazariy jihatlarini tahlil qiluvchi yoki ishlab chiqarish va ilmiy jamoalarda, talabalar jamoalarida, sport jamoalarida olib borilgan tadqiqotlar natijalarini tavsiflovchi bir qator ishlar nashr etildi. Bu asarlarning afzalliklari va kamchiliklari haqida to‘xtalmasdan turib, shuni ta’kidlaymizki, ularning deyarli barchasida nizolar kelib chiqish sabablari, ba’zilari esa ularni bartaraf etishning o‘ziga xos yo‘llari va vositalari bilan shug‘ullanadi, lekin, aslida, birorta ham ish yo‘q. ziddiyatga ta’sir qiluvchi omillarni alohida ko‘rib chiqing. Bizni qiziqtirgan ma’lumotlar faqat bir nechta mualliflar tomonidan taqdim etilgan. Shunday qilib, masalan, R.S.Vaysman natijalarga erishdi, unga ko‘ra ziddiyat jamoaning kattaligiga bog‘liq va agar bu o‘lchamlar optimaldan oshsa, kuchayadi. N.V. Golubevaning yozishicha, qo‘l ostidagilar va menejerlar o‘rtasidagi ziddiyat, agar ular o‘zlari rahbarlik qilayotgan jamoaning asosiy, professional faoliyatida bevosita ishtirok etmasalar, faqat ma’muriy funktsiyalarni bajaradilar. Bizning fikrimizcha, mojaro darajasi va jamoaning rivojlanish darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni tahlil qilish juda qiziq. Bunday tahlilga urinish A.I. Dontsov va T.A. Polozova; sal avvalroq bu masala B.K. Juk va V.O. Ibodatxonalar. Shuningdek, etakchilik yoki etakchilik uslubining ziddiyatga ta’siri haqida gapiradigan individual asarlar mavjud. Ro‘yxatdagi maqolalar, mohiyatiga ko‘ra, bu erda ko‘rib chiqilayotgan muammoni rivojlantirishga hech bo‘lmaganda hissa qo‘shadigan ishlar doirasini cheklaydi.
“Konflikt” tushunchasi deyarli barcha ijtimoiy fanlarda qo‘llaniladi va ularning har birida asosiy kategoriyalardan biri hisoblanadi. Bundan tashqari, qarama-qarshiliklar birligi va kurashining umumbashariy qonuni tasvirlangan asosiy tushunchalardan biri bo‘lib, u alohida ilmiy emas, balki falsafiydir va shuning uchun bilimning turli sohalarida unga kiritilgan o‘ziga xos mazmun juda xilma-xil bo‘lishi mumkin. Dialektik materializmning umumiy metodologik nuqtai nazaridan qarama-qarshilik qarama-qarshiliklar rivojlanishining eng yuqori bosqichini, ularni hal qilishdan oldingi bosqichni anglatadi.
Shu munosabat bilan shaxslararo munosabatlarga nisbatan qarama-qarshilik tushunchasining o‘zini aniqlab olish zarurati paydo bo‘ladi - odamlar o‘rtasidagi va nizolarga olib keladigan qarama-qarshilik turlarini aniqlash kerak. Ko‘rinib turibdiki, quyidagilar qarama-qarshi bo‘lishi mumkin: maqsadlar, ehtiyojlar, manfaatlar, qadriyatlar, motivlar, munosabatlar, qarashlar. Masalan, taniqli polshalik sotsiolog Y.Shepanski shunday deb yozadi: “Konflikt – muayyan predmet yoki vaziyatga nisbatan munosabat, maqsad va harakat usullarining qarama-qarshiligidan kelib chiqadigan to‘qnashuvdir”.
Bu savolga ijobiy javob bergan holda, biz ba’zi bir rasmiy xususiyatlarda yaqin, ammo mohiyatan bir-biridan ancha uzoqda bo‘lgan hodisalarni ko‘rib chiqishga majbur bo‘lamiz, masalan, sport raqobati (maqsadlarning ziddiyatlari), ilmiy munozaralar yoki sanoat bahslari (qarashlar qarama-qarshiligi), bir tomondan, raqobat kurashi, ikkinchi tomondan, odamlar o‘rtasidagi turli masalalarda yuzaga keladigan, ularning qadriyatlari, motivlari va axloqiy me’yorlarining ziddiyatlari namoyon bo‘ladigan keskin axloqiy ziddiyatlar. Tahlil shuni ko‘rsatadiki, maqsadlar, ehtiyojlar, manfaatlar, qarashlarning qarama-qarshiligi o‘z-o‘zidan shaxslararo ziddiyatning paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin emas. Ikkinchisi ko‘pincha o‘zaro ta’sir qiluvchi tomonlardan biri tomonidan xulq-atvor va aloqaning rasmiy yoki norasmiy normalarini buzishi (yoki aniq buzilish) natijasida yuzaga keladi.
"Konflikt" tushunchasi "moslik" tushunchasi bilan chambarchas bog‘liq. Muvofiqlik ikki qutbli hodisadir: uning darajasi guruh a’zolarining to‘liq mos kelishidan to ularning to‘liq mos kelmasligigacha o‘zgaradi. Ijobiy qutb kelishuvda, o‘zaro qoniqishda, salbiy qutb ko‘proq konflikt sifatida namoyon bo‘ladi. Kelishuv yoki ziddiyat nafaqat moslik yoki nomuvofiqlikning oqibati, balki ularning sababi ham bo‘lishi mumkin: kelishuvning vaziyatli ko‘rinishlari muvofiqlikni oshirishga yordam beradi, nizolarning paydo bo‘lishi esa uning pasayishiga olib keladi.
“Konflikt, birinchi navbatda, subyektlardan biri tomonidan boshqa shaxs uchun nomaqbul, norozilikni keltirib chiqaradigan xatti-harakatlar sodir etishi natijasida shaxslararo to‘qnashuv xarakterida bo‘lgan vaziyatga nomuvofiqlikni ifodalashning shunday shaklidir. dushmanlik, norozilik va bu mavzu bilan muloqot qilishni istamaslik.
Shaxslararo konflikt oddiy muloqotning buzilishi yoki uning to‘liq to‘xtatilishida eng aniq namoyon bo‘ladi. Agar bir vaqtning o‘zida aloqa sodir bo‘lsa, u ko‘pincha buzg‘unchi xususiyatga ega bo‘lib, odamlarni yanada ajratishga yordam beradi, ularning nomuvofiqligini kuchaytiradi. Ammo yagona, takrorlanmaydigan ziddiyat faqat shaxslarning vaziyatga mos kelmasligidan dalolat beradi. Bunday ijobiy hal qilingan nizolar guruh ichida ko‘proq moslashishga olib kelishi mumkin.
Mojaroning eng jiddiy va tipik asosi guruh a’zolaridan biri tomonidan mehnat hamkorligi va muloqotining belgilangan normalarini buzishdir. Shu bois hamkorlik me’yorlari (rasmiy hujjatlarda, rahbarlar talablarida, jamoatchilik fikrida, urf-odat va an’analarda mustahkamlangan) qanchalik aniq va aniq bo‘lsa, umumiy faoliyat ishtirokchilari o‘rtasida nizolar va nizolar kelib chiqishi uchun shart-sharoit shunchalik kam bo‘ladi. Aniq me’yorlar bo‘lmasa, bunday faoliyat muqarrar ravishda konfliktogenlikka aylanadi. Umuman olganda, faoliyatning umumiylik darajasining oshishi va uning ishtirokchilarining o‘zaro ta’sirining murakkablashishi ularning muvofiqlik darajasiga talablarning oshishiga olib keladi. O‘zaro ta’sir juda murakkablashganda, nomuvofiqliklar va tushunmovchiliklar ehtimoli ortadi. Ikkinchisini faqat guruh a’zolarining yuqori darajadagi muvofiqligi bilan chiqarib tashlash mumkin. Lekin umumiy faoliyat konfliktga qarshi mexanizmlarni shakllantirish qobiliyatiga ham ega: u yagona norma va talablarni ishlab chiqishga, o‘z harakatlarini boshqalarning harakatlari bilan muvofiqlashtirishga yordam beradi.Ko‘rinib turibdiki, umumiy faoliyatning murakkablashishi bilan faqat vaqtinchalik o‘sish kuzatiladi. guruh a’zolari o‘rtasidagi ziddiyat darajasida ko‘pincha kuzatiladi. Bundan kelib chiqadiki, konflikt muayyan hollarda guruhning ijobiy rivojlanishi, yagona guruh fikrining shakllanishi, ochiq kurashda umumiy talablar ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Konflikt tushunchasini konflikt tushunchasidan farqlash kerak. Konflikt deganda biz ma’lum bir shaxsda yoki ma’lum bir guruhda kuzatilgan nizolarning chastotasini (intensivligini) tushunamiz.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, biz nizolarga ta’sir qiluvchi omillar, umuman olganda, odamlarning mos kelishi yoki mos kelmasligini belgilovchi omillar bilan bir xil degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Bu omillar nima? Jamoada muvofiqlikka ta’sir qiluvchi omillarning ikkita asosiy guruhi mavjud - jamoaviy faoliyatning ob’ektiv xususiyatlari va uning a’zolarining psixologik xususiyatlari. Faoliyatning ob’ektiv xususiyatlari, birinchi navbatda, uning mazmuni va tashkil etish usullarida ifodalanadi. Masalan, muhandislik-pedagogik jamoa uchun asosiy narsa pedagogik faoliyat bo‘lib, u quyidagicha tashkil etiladi. Talabalarni ishlab chiqarishda o‘qitish magistrlar tomonidan, umumiy ta’lim va maxsus fanlar bo‘yicha nazariy tayyorgarlik esa o‘qituvchilar tomonidan amalga oshiriladi. Magistrlar ham, o‘qituvchilar ham talabalar bilan tarbiyaviy ishlarga mas’uldirlar. Nihoyat, 5 kishidan iborat boshqaruv guruhi: direktor, uning o‘quv, ishlab chiqarish va o‘quv ishlari bo‘yicha o‘rinbosarlari, jamoani boshqaradigan va o‘quv jarayonini tashkil etadigan bosh o‘qituvchi va katta usta. Funktsiyalarning bunday taqsimlanishi bilan ma’lum bo‘ladiki, eng yaqin mehnat munosabatlari menejerlar va bo‘ysunuvchilar o‘rtasida yuzaga keladi, ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda ba’zilarining faoliyati natijalarining boshqalarning faoliyatiga maksimal darajada bog‘liqligi kuzatiladi. Bu bog`liqlik magistrlar va o`qituvchilar faoliyatida ham ancha kuchli bo`lib, bu talabalarning nazariy va ishlab chiqarish tayyorgarligining birligini ta`minlash zarurati bilan izohlanadi. Eng zaif ishbilarmonlik aloqalari professional guruhlarda - hunarmandlar va o‘qituvchilarda mavjud. Mehnatning eng to‘g‘ridan-to‘g‘ri jarayonida, ishlab chiqarish yoki nazariy mashg‘ulotlarda darsda usta ham, o‘qituvchi ham o‘z hamkasblaridan ajralib turadi. Qo‘shma faoliyatni bunday tashkil etish o‘zaro ta’sirning keskinligini pasaytiradi, ishchilarning bir-biriga bo‘lgan o‘zaro talablari qat’iyroq bo‘ladi. Qarama-qarshi rasm, shaxsiy muloqot sohasida bo‘lishi kerak. Ammo, amaliyot shuni ko‘rsatadiki, bu professional guruhlar ichida aniqroq, ammo ular ichida past muvofiqlik haqida xulosa chiqarish erta bo‘ladi. Gap shundaki, bu erda yana bir omil - ishchilarning psixologik xususiyatlari e’tiborga olinadi. Kasbiy guruhlar ichida ularning yanada qulay kombinatsiyasi uchun bir qator shartlar mavjud. Bunga, xususan, bir xil kasbiy mansublik, madaniy va ma’rifiy darajalarning yaqinligi va boshqalar yordam beradi.
Ko‘rinish sohasiga qarab, ishchilarning ziddiyatiga ta’sir qiladigan psixologik xususiyatlarni funktsional (mos ravishda biz funktsional omillar haqida gapiramiz) va axloqiy va kommunikativ (axloqiy va kommunikativ omillar) ga bo‘lish mumkin. Ulardan birinchisi kasbiy faoliyatdagi talablarni aks ettiradi, ikkinchisi - shaxslararo muloqotda.
Yuqorida keltirilgan ba’zi fikrlarga asoslanib, biz quyidagilarni taxmin qilishimiz mumkin. Axloqiy va kommunikativ omillar guruh ichidagi mojaroga eng katta ta’sir ko‘rsatishi kerak, chunki biz allaqachon ko‘rganimizdek, o‘qituvchilar bir-biridan nisbatan mustaqil ishlaydi va shu bilan birga shaxslararo munosabatlar nuqtai nazaridan bir-biri bilan chambarchas bog‘liqdir. aloqa. Funktsional omillarga kelsak, ular rahbarlar va bo‘ysunuvchilar o‘rtasidagi ziddiyatlarning paydo bo‘lishida va "ustoz va o‘qituvchi" o‘zaro ta’sir tizimida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Bular, umuman olganda, tadqiqotimizning asosini tashkil etgan asosiy taxminlardir.
Nazorat savollari:

1. 
   Nizo tushunchasi?
   
2. 
   Nizoning funksiyalari?
   
3. 
   Nizoning ijobiy va salbiy tomonlari?
   
4. 
   Nizoli vaziyatning belgilari?