1-mavzu. O‘zbek tilining sohada qo‘llanilishi fanining maqsad va vazifalari. Davlat tili Qonunlari va Farmonlari

Matn yuzasidan sаvоllar:

1. 
   Хаlqning, millаtning o‘zligini nаmоyon etishdа tilning o‘rni qаndаy?
   
2. 
   O‘zbek tilining nufuzini оshirish uchun qаysi dаvrlаrdа qаndаy kurаshlаr оlib bоrilgаn?
   
3. 
   O‘zbеk tilining dаvlаt tili sifаtidаgi mаqоmi vа uni rivоjlаntirishning huquqiy аsоslаri qаysi hujjаtlаrdа bеlgilаb qo‘yilgаn?
   
4. 
   Mаmlаkаtimizdа аmаlgа оshirilаyotgаn islоhоtlаr tilimiz rivоjigа qаndаy tа’sir ko‘rsatmоqdа?
   
5. 
   Оnа tilimiz hаqidа qаndаy shе’rlаr yod bilаsiz? Pаrchа kеltiring.
   
6. 
   O‘zbеk tilining imkоniyatlаri qаysi mumtоz аsаrlаrdа yaqqоl nаmоyon bo‘lgаn?
   

 2-mаshq. Gaplarni ko‘chiring. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning ma’nosini izohlang.


1. Har bir millatning dunyoda borlig‘in ko‘rsatadurg‘on oyinayi hayoti til va adabiyotdir. Milliy tilni yo‘qotmak millatning ruhini yo‘qotmakdir (A. Avloniy). 2. Tildagi har bir so‘z, uning har bir shakli inson tafakkuri va tuyg‘usining natijasidir, o‘sha tafakkur va tuyg‘ular orqali so‘z yordamida mamlakat tabiati va xalq tarixi ifoda etilgan (K. D. Ushinskiy). 3. Ki har neni bilmish odamizot. Tafakkur birla qilmish odamizot (A. Navoiy). 4. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili — bu millatning ruhidir (I. A. Karimov). 5. Kim ravshan fikrlasa, u ravshan bayon etadi (N. Bualo). 6. Til fikrni yaratuvchi organdir. Aqliy faoliyat va til yaxlit butunlikni tashkil etadi (V. fon Gumboldt). 7. So‘zlash qobiliyati — hodisalar ichiga kirishning yagona va bebaho vositasi (L. N. Tolstoy).
 3-mаshq. Til haqidagi quyidagi maqol va hikmatlarning davomini aniqlang va to‘liq holda ko‘chirib oling.
1. Suydiradigan ham til, ...
2. Tilning ko‘rki — so‘z, kishi... (Yusuf Xos Hojib).
3. Tilingni ixtiyoringda asragil, so‘zingni... (Alisher Navoiy).
4. Kishining go‘zalligi uning... (Hadis).
5. Ko‘ngil mahzanining qulfi til va ul mahzanning kalidin... (Alisher Navoiy).

 Bilib oling. O‘zbek tili alifbosi

Nutq tovushlari nutqning eng kichik, bo‘linmas qismidir. Nutq tovushlarining yozuvdagi shakli harf deb ataladi. Nutq tovushlarini talaffuz qilamiz va eshitamiz, harflarni esa ko’ramiz, yozamiz va o‘qiymiz. Ma’lum tartibda joylashgan harflar qatori alifbo (yoki alfavit) deyiladi. Alifbo so‘zi arab alifbosidagi birinchi (alif) va ikkinchi (bo yoki be) harflari nomlarining qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Lug‘atlarda, turli ro‘yxatlarda so‘zlar alifbo tartibida joylashtiriladi. Masalan, barcha lug‘atlardagi so‘zlar, saylovchilar ro‘yxati, kutubxona kartotekasida mualliflarning familiyalari, kitoblarning nomlari alifbo tartibida joylashtirilgan bo‘ladi. Shu sababli alifboni yod bilishimiz zarur.

Lotin grafikasiga asoslangan yangi o‘zbek alifbosida 29 tovush (26harf, 3ta harfiy birikma) va 1ta belgi (tutuq belgisi) mavjud.
Aa Bb Dd Ee Ff Gg Hh Ii
Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp Qq
Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz
O‘o‘ G‘g‘ Shsh Chch Ngng (‘) tutuq belgisi

2-mashq. Quyidagi so‘zlarni alifbo tartibida joylang.

Xotirjamlik, quvonch, gumon, harakat, tinchlik, komillik, jannatmakon, ahillik, vafo, ozodlik, istiqbol, mustaqillik, birdamlik, O‘zbekiston, sodiqlik, do‘stlik, yurt, paxta, loqaydlik, e’tibor, chaman, g‘aflat, umid, zakovat, vatan, naqsh, respublika.
Mustaqil ta’lim yuzasidan topshiriq
O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi qonunlari hamda “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ”kabi hujjatlarida o‘zbek tilini Davlat tili sifatida o‘qitish masalalari bo‘yicha ma’lumot to‘plash.