1-mavzu: O‘zini o‘zni anglash psixologiyasi Reja

2."O‘z-o‘zini boshqarish" tushunchasi: terminologiya va asosiy yondashuvlar
Psixologik (aqliy) o'zini o'zi boshqarish (O’z o’zini boshqarish)— sub'ektning xatti-harakati yoki faoliyatini boshqarish va haqiqatni aks ettirish va modellashtirish uchun aqliy vositalardan foydalangan holda uning hozirgi holatini o'zini o'zi boshqarish.
Aqliy o'zini o'zi boshqarish tushunchasining tor talqini ham mavjud bo'lib, u ta'rifning oxirgi qismiga — insonning hozirgi holatini o'zini o'zi boshqarishga qaratilgan. Bunday holda, PSR "tananing o'zi tomonidan aqliy faoliyati orqali amalga oshiriladigan turli xil holatlar, jarayonlar, harakatlarni boshqarish" yoki "so'zlar va tegishli aqliy tasvirlar orqali insonning o'ziga ta'siri"sifatida qaraladi.
O'z-o'zini boshqarish jarayonida odam uchta ta'sirga erishishi mumkin: tinchlantirish (hissiy keskinlikni yo'q qilish), tiklanish (charchoqni yumshatish) va faollashtirish (psixofiziologik reaktivlikni oshirish). Shu bilan birga, aqliy o'zini o'zi boshqarishning asosiy maqsadi faoliyatni amalga oshirish va hozirgi holatni boshqarishdir.
"O‘z-o‘zini boshqarish" atamasi avvalgi quyi darajalarga asoslangan o‘z xatti-harakatlarini ongli, o‘zboshimchalik bilan boshqarish darajasini anglatadi. O‘z-o‘zini boshqarish resurslari intellektual salohiyat, hissiylik, ijro yetuvchi komponentni tashkil yetish bilan bog‘liq harakatlar va ixtiyoriy harakatlarni o‘zboshimchalik bilan tashkil yetish qobiliyati, vazifaning o‘zgaruvchan sharoitlariga qarab harakatlarni amalga oshirishning moslashuvchanligi, ijro natijasini tahlil qilishdir.
Inson faoliyatini o'z-o'zini boshqarish muayyan tizimli fazilatlarga ega bo'lgan tizim (yaxlitlik, tuzilish, ierarxiya, atrof-muhit bilan o'zaro bog'liqlik), inson faoliyatining o'ziga xos shakli sifatida qaraladi, bu individuallikning turli darajadagi mavjud shaxsiy tuzilmalarining maqsadli faoliyat xususiyatlariga ta'sirini aks ettiradi.
Tizimli yondashuv nuqtai nazaridan, ongli ravishda o'zini o'zi boshqarishning shakllangan ™ darajasi o'zini o'zi boshqarish tizimining yaxlitligi bilan belgilanishi kerak. Yaxlitlik toifasi tadqiqot ob'ektini qamrab olishning to'liqligini va uning tashkil etilishi (tartibliligi) darajasini belgilaydi. O'z-o'zini boshqarish muntazam ichki tuzilishga ega bo'lgan tizimli tashkil etilgan jarayon sifatida qaraladi. O'z-o'zini boshqarishning to'liq funktsional tuzilishining mavjudligi va har bir funktsional komponentning yuqori darajada shakllanishi samarali o'zini o'zi boshqarishni belgilaydi. Aqliy o'zini o'zi boshqarish, boshqarish jarayonining o'zi sifatida, sub'ektning axborot noaniqligini engib o'tishini anglatadi. O. A. Konopkin, inson tomonidan o'z faoliyatini aqliy o'zini o'zi boshqarishning rolini yuqori baholab, "bu biologik tizimlarning xulq-atvor faoliyatini boshqarishning eng yuqori darajasi bo'lib, uni amalga oshiruvchi aqliy vositalarning voqelikni va o'zini, uning faolligi va faoliyatini aks ettirish va modellashtirishning sifat xususiyatlarini aks ettiradi".
O.A.Konopkin boshqarish funktsiyalari (rejalashtirish, dasturlash, boshqarish), boshqarish funktsiyalarini amalga oshirishning aqliy vositalari (aqliy qobiliyat va operatsiyalar), har qanday boshqarish funktsiyasini amalga oshirishda ishlatiladigan o'ziga xos ma'lumot manbai (o'zini o'zi tasvirlash, o'zini o'zi qadrlash), o'zini o'zi boshqarish jarayonini faollashtiradigan va qo'llab-quvvatlaydigan sharoitlar (motivatsion, hissiy hodisalar va boshqalar).
Ongli ravishda o'zini o'zi boshqarish, O. A. Konopkin, inson tomonidan qabul qilingan maqsadlarga erishishni bevosita amalga oshiradigan ixtiyoriy faoliyatning har xil turlari va shakllarini boshlash, qurish, saqlash va boshqarish bo'yicha insonning ichki aqliy faoliyatining tizimli tashkil etilgan jarayonini anglatadi.
E. A. Sergienko "xulq-atvorni boshqarish", "boshqarish", "o'zini o'zi boshqarish" atamalari bilan ishlaydi. "O'z-o'zini boshqarish" atamasi avvalgi quyi darajalarga asoslangan o'z xatti-harakatlarini ongli, o'zboshimchalik bilan boshqarish darajasini anglatadi. O'z-o'zini boshqarish resurslari intellektual salohiyat, hissiyotlilik, ijro etuvchi tarkibiy qismni tashkil qilishni o'z ichiga olgan harakatlar va ixtiyoriy harakatlarni o'zboshimchalik bilan tashkil etish qobiliyati, vazifaning o'zgaruvchan sharoitlariga qarab harakatlarni amalga oshirishning moslashuvchanligi, ijro natijasini tahlil qilishdir.
"O'z-o'zini boshqarish" atamasi universaldir, chunki u biologik, texnik xarakterdagi hodisalarni belgilashda ishlatiladi. Shu munosabat bilan, E.A.Sergienko ta'kidlaganidek, "xulq-atvorni boshqarish" atamasi aniq boshqarishni tashkil etishning psixologik darajasini ko'rsatadi. Biroq, G. S. Nikiforov insonning o'zini o'zi boshqarishni o'zini o'zi boshqarish jarayonlarining tarkibiy qismlaridan biri, insonning aqliy hodisalarning (jarayonlar, holatlar, xususiyatlar) o'z sohasiga ongli ta'siri sifatida, ularning yo'nalishini saqlab qolish yoki o'zgartirish maqsadida ko'rib chiqadi.