1 Mavzu Relelı hımoya xaqıda umumıy tushuncha Reja

36 Mavzu Elektr motorlarning rele himoyasini tekshiruvdan o’tkazish
Reja;
1 Transformatorlarda shikastlanish turlari va nonormal ish holatlari.
2 Yuqori kuchlanish tomonidagi ikki va uch fazali qisqa tutashuvlar.
Fazalararo qisqa tutashuvlar bakning qopqog‘ida joylashgan yuqori kuchlanishdagi chiqishlarda va pastki kuchlanishli cho‘lg‘amlarning chiqishlarida yoki bakning ichidagi cho‘lg‘amlararo qisqa tutashuvi ko‘zatilishi mumkin. Bakning ichidagi cho‘lg‘amlararo qisqa tutashuvlar kamdan kam kuzatilada ayniqsa uch fazalisi. Transformatorning o‘zi uchun eng xavfli qisqa tutashuv yuqori kuchlanish cho‘lg‘amlarining chiqishlaridagi uch fazali qisqa tutashuv hisoblanadi, chunki ularda katta miqdordagi qisqa tutashuv toklari kuzatiladi hamda boshqa elektr istemolchilarning qisqichlarida kuchlanishni chuqur pasayishiga olib keladi. Qisqa tutashuv vaqtida asinxron elektr motorlarning aylanish chastotasi sekinlashishni boshlaydi (5.1,a – rasmdagi motor M), agarda qiska tutashuv toki tezda o‘chirilmasa motor ishdan to‘xtaydi va o‘z navbatida korxonaning ish holatini buzilishiga olib keladi.
Agarda transformator ta’minlovchi podstansiya yaqinida joylashgan bo‘lsa transformatorning 10 kVli chiqishlaridagi uch fazali qisqa tutashuv tokining (5.1- rasmdagi T2 transformator) qiymati ushbu podstansiyaning 10 kVli shinasidagi qisqa tutashuv tokiga tengdir. Agarda 10 kV kuchlanishli transformator havo yoki kabel tarmog‘i orqali ta’minlanayotgan bo‘lsa uch fazali qisqa tutashuv tokini hisoblashda ushbu tarmog‘ning qarshiligini ham hisobga olish lozim.
Uch fazali qisqa tutashuvda qisqa tutashuv nuqtasida har bir fazadagi toklar qiymat bo‘yicha bir – biriga teng va ularning vektorlari bir – biriga nisbatan 120⁰ burchakka siljigan (5.1a,b-rasm). Barcha uchta fazadagi kuchlanishlar qisqa tutashuv joyida nolga tengdir.

5.1-rasm. Pasaytiruvchi transformatorning manba tomonidagi uch fazali (b) va ikki fazali (d, e) qisqa tutashuvdagi toklar taqsimoti (a) hamda tok va kuchlanishlarning vektor diagrammalari.
Ikki fazali qisqa tutashuvda toklar faqat ikkita qisqa tutashgan fazadan oqadi (masalan B va C faza). Ushbu toklar qiymati bo‘yicha bir – birga teng va ularning vektorlari bir – biriga nisbatan 120⁰ burchakka siljigan (5.1, b – rasm). Taqsimlovchi elektr tarmoqlarida ikki fazali qisqa tutashuv tokining qiymatini uch fazali qisqa tutashuv tokining qiymatidan tahminan 15 % ga kamroq olish mumkin. Shikastlanmagan fazadagi tokning qiymatini nolga teng deb olinadi. Shikastlanmagan fazadagi kuchlanish qiymati (B va C fazadagi qisqa tutashuvdagi A faza) nominal faza kuchlanishini saqlab qoladi (5.1,e – rasmdagi ^{U (2)  U} ),k , A f shikastlangan fazadagi kuchlanishlar qiymati esa nominalga nisbatan ikki barobarga kamayadi. Shkastlangan fazalardagi fazalararo kuchlanish qisqa tutashuv nuqtasida nolga tengdir (5.1, d – rasmdagi ^U_{q.t B-C} ), boshqa fazalararo qisqa tutashuvlarda faza kuchlanidan 1,5 marta kattadir ya’ni ularning har biri tarmoqning fazalararo kuchlanishidan taxminan 15 % ga kichikdir. Bunda elektr motorlar ishlashda davom etadi va ikki fazali qisqa tutashuvni o‘chirishga shoshilmasa ham bo‘ladi, lekin tajribadan yaxshi ma’lumki ikki fazali qisqa tutashuv tezda uch fazali qisqa tutashuvga o‘tadi va qo‘shimcha talofatlarga olib keladi. Shuning uchun transformatorning ichidagi va yuqori kuchlanish tomondagi chiqishlardagi ikki fazali qisqa tutashuvlar tezda o‘chirilishi yoki sabr vaqt bilan (0,5 sekundgacha) o‘chirilish lozim, agarda ushbu sabr vaqt asoslangan va kerak bo‘lsagina.