1-mavzu. Sotsiologik tadqiqotlar metodologiyasi, metodi, texnikasi va protsedurasi Reja

Sotsiologik tadqoqotlar asosiy tushunchalarining mazmun-mohiyati: metodologiya, metodika, texnika va protsedura.



Sotsiologiya fani metodologiyasi – tadqiqotni tashkil etishning texnik, protsedurali masalalarini o’rganuvchi soha. Shuningdek, qo’llanilayotgan metodlar, kuzatishlarning ishonchliligi, ilmiy nazariyani isbotlanishi yoki rad etilishini asoslovchi soha. Metodologiya deyilganda ilmiy tadqiqotning tizimlashtirilgan tamoyillari tushuniladi. Aynan metodologiya to’plangan dalillarning yangi bilim hosil qilishdagi ishochlilik darajasini belgilab beradi.
Rasmiy nuqtai nazardan borliq haqidagi bilimlarning mazmun mohiyati bilan uzviy bog’liq emas. Aksincha o’sha bilimlarni hosil qilishda qo’llaniladigan operasiyalar bilan bog’liq tushuncha sanaladi.
Shu bois metodologiya atamasi ostida tadqiqot protseduralari, texnikalari, metodlari, jumladan ma’lumotlarni to’plash va qayta ishlash metodlari ham kiritiladi. Mazmunan metodologiya tadqiqotning predmeti doirasidagi izlanishlarni amalga oshiradi. Metodologiyaning mazmun mohiyati yangi nazariy bilimni shakllantirishda qo’llaniladigan ilmiy asoslangan vositalarni izohlaydi. Shu nuqtai nazardan nazariyalarning metodologik funksiyalari shakllanadi: bular, yo’naltiriuvchilik, bashoratlovchilik, turkumlovchilik funksiyalari.
Metod va protseduralar – bu ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va tahlil qilishning nisbatan rasmiylashtirilgan tartib qoidalari tizimi bo’lib, metod – ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va tahlil qilishning asosiy vositasi, usulidir. Sotsiologik metodlar yordamida dalillar, ilmiy faraz va nazariya o’rtasidagi bog’liqlik o’rnatiladi
Texnika – u yoki bu metodni qo’llash bo’yicha maxsus xatti-harakatlar yig’indisi.
Metodika – texnik usullar yig’indisi bo’lib, tegishli metodni qo’llash davomida amalga oshiriladigan operasiyalar ketma-ketligidan iborat. Masalan, sosiolog jamoatchilik fikrini o’rganishda ma’lumotlarni to’plash metodi sifatida anketali so’rovnomadan foydalanadi. Undagi savollarning bir qismi ochiq shaklda bir qismi esa yopiq shaklda berilgan. Bu ikki usul ushbu anketali so’rov texnikasini hosil qiladi. Anketa varaqasi va unga ilova qilinadigan ko’rsatmalar esa metodikani shakllantiradi.
Protsedura esa – tadqiqotni tashkil etishning umumiy hatti-harakatlar va vositalari yig’indisi. Sosiolog ishining metodik, texnik, protsedurali xususiyatlarini qamrab olinsa u maxsus metodlar qatorida umumilmiy metodlarni ham qo’llaydi.

3.