1-mavzu: Stressni boshqarish: amaliy jihatlar

Stress va depressiyaning (tushkunlik holati) farqi
Zamonaviy dunyoda juda ko‘p ma’lumot har bir insonning kundalik hayotining ajralmas qismidir. Biz ko‘plab muammolarni hal qilishga va muhim qarorlarni qabul qilishga majburmiz. Buning natijasi esa biz stress yoki depressiya deb atashga odatlangan ichki psixologik noqulaylikdir.
Ammo ko‘p odamlar bu tushunchalarni farqiga bormaydilar. Odamlar bu ikkala holatni yomon kayfiyat va umidsizlik hissi bilan bog‘lashadi, ammo baribir ular o‘rtasida sezilarli farq bor.
Stress-bu inson tanasining salbiy his-tuyg‘ularga va haddan tashqari havotirlikka, taranglik va bosimga javobidir. Ushbu holat ta'siri ostida organizm adrenalin ishlab chiqarishni boshlaydi, bu sizni tanqidiy vaziyatdan chiqish yo‘lini izlashga majbur qiladi. Bu vaqtinchalik holat, ammo stressning kuchayishi har doim sog‘liq bilan muammolarini keltirib chiqaradi. Shuningdek, stress depressiyani keltirib chiqarishi mumkin.
Depressiya-bu uchta asosiy belgi bilan tavsiflangan ruhiy kasallik:
1. Kayfiyatning yomonlashishi, hayotda quvonch etishmasligi, miyadagi kimyoviy muvozanat buzilishi
2. Salbiy hukmlarning ustunligi bilan bog‘liq fikrlashning buzilishi
3. Harakatlar tormozlanishi
Depressiya dunyodagi eng keng tarqalgan ruhiy kasallik hisoblanadi. Uning sababi ko‘pincha jiddiy salbiy holat. Agar stressni inson o‘zi yengishi mumkin bo‘lsa, unda depressiyaga chalingan odam mutaxassisdga murojaat qilishi kerak bo‘ladi. Agar vaziyat nazoratdan chiqib ketgan bo‘lsa va depressiya og‘ir holatga tushib qolgan bo‘lsa, unda o‘z joniga qasd qilishga urinishlar ham bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda keng qamrovli davolanish talab etiladi va psixoterapevt hamda nevrologga murojaat qilish kerak bo‘ladi. Engil holatlarda mutaxassis bilan psixologik oilaviy va individual maslahat yordam beradi.


Stressning turlari: jismoniy va psixologik
Fiziologik stress - bu gomeostazni tiklash uchun tabiiy ravishda qo‘zg‘atiladigan tartibga solish mexanizmlarini faollashtiradigan holat. Xususan, ushbu tizimlar qon ketish, gipotermiya, ro‘za tutishda ishlaydi. Ushbu Fiziologik stress tana haroratining pasayishi yoki ko‘tarilishi, og‘riq hissi, kuchli jismoniy faollik natijasida yuzaga keladi.
Eng keng tarqalgan omillar quyidagilar:
1. Iqlimning keskin o‘zgarishi. Xususan, namlik darajasi, havo harorati.
2. Baland tovushlar. Bunga shovqinli yo‘lda, temir yo‘lda yashash va boshqa baland shovqin manbalariga doimiy ta'sir qilish kiradi.
3. Kuchli hidlar. Bu faoliyat sohasi – masalan, parfyumeriya, kimyoviy korxonada ishlash.
4. Jismoniy shikastlanish. Bu tajribali yiqilish, tananing mexanik shikastlanishi.
5. Ochlik, tashnalik.
6. Kuchli jismoniy faoliyat. Bu, ayniqsa, tanani muntazam ravishda boshdan kechiradigan sportchilarga tegishli.
O‘z navbatida, psixologik stress informatsion va hissiyga ajratiladi.
Har qanday narsa psixologik stressni keltirib chiqarishi mumkin-psixologik travma yoki haqoratli so‘z, janjal yoki past harorat. Xarakterlisi shundaki, odam haqiqiy tahdidga ham, xayoliy tahdidga ham bir xil munosabatda bo‘ladi, shu bilan birga har bir inson uchun stressga nisbatan xatti-harakatlarning o‘ziga xos xususiyati individualdir, ammo mohiyat tubdan bir xil bo‘ladi.
U o‘z uyining devorlarida ham, uning chegarasidan tashqarida ham – ishda yoki do‘konda, maktabda yoki boshqa joyda paydo bo‘lishi mumkin. Har qanday holatda va vaziyatda u juda jiddiy sog‘liq bilan bog‘liq muammolarini keltirib chiqarishi mumkin.
Jismoniy va psixologik stress bir-biridan nafaqat tashqi ko‘rinishi va rivojlanishining sabablari bilan farq qiladi , balki oqibatlari ham. Shunday qilib, jismoniy stressni keltirib chiqaradigan sabablar fizik, kimyoviy yoki biologik omillar bo‘lishi mumkin, ammo psixologik stressni – ko‘proq ijtimoiy ta'sir, shuningdek insonning fikrlari keltirib chiqarishi mumkin.
Potentsial xavfning tabiati bilan bog‘liq holda, jismoniy tahdid haqiqiy tahdidni keltirib chiqaradi, ammo psixologik – bunday tahdid ham haqiqiy, ham virtual xarakterga ega bo‘lishi mumkin.
Jismoniy stressda - salbiy ta'sir, uning oqibatlari butun organizm, organlar va tizimlarning sog‘lig‘iga yo‘naltirilgan, psixologik stressda esa – ijtimoiy mavqega, o‘z-o‘zini hurmat qilish darajasiga va boshqa ijtimoiy parametrlarga qaratilgan.
Hissiy tajribaga nisbatan-jismoniy stress o‘zini qo‘rquv va og‘riq, qo‘rquv yoki g‘azab kabi asosiy his-tuyg‘ular shaklida namoyon qiladi, ammo hissiy o‘zini xavtirlanish, bezovtalanish, tashvish va iztirob, rashk yoki hasad shaklida namoyon qiladi.
Vaqt doirasi masalasida jismoniy stress faqat hozirgi zamonda yoki yaqin kelajakda o‘zini namoyon qiladi, ammo psixologik stress vaqt oralig‘iga ega emas.