1-mavzu: “Ta’lim texnologiyalari” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. “Ta’lim texnologiyalari” fani pedagogikaning mustaqil sohasi sifatida. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'lim va tarbiya jarayonining xususiyatlari

Ta’lim texnologiyalari fanining predmeti – yangi pedagogik tizimlarni loyihalashtirish va ta’lim-tarbiya amaliyotiga tatbiq etishning pedagogik asoslarini yaratish, ularni boshqarish hamda muvaffaqiyatli amalga oshirish shartlarini aniqlash.
Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda fanning vazifalari belgilanadi, ular ta’lim maqsadlari va ularni amalga oshirish shartlari bilan bog‘liq bo‘lgan pedagogik vazifalardan kelib chiqadi:
-ta’lim oluvchilarning fikrlash qobiliyatlarini, bilish faoliyatini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish;
-ularda mustaqil ishlash, izlanish hamda o‘z-o‘zini rivojlantirish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish;
-ta’lim oluvchilarning individual qobiliyatlarini rivojlantirish uchun imkon yaratish va individual ehtiyojlariga ko‘ra ta’limni tashkil etish;
-o‘z-o‘zini anglash, aniq maqsad qo‘yish, faoliyatga va kasbga ongli yondoshuvni shakllantirish;
-muammolarni hal qilish yo‘llarini aniqlash malakalarini rivojlantirish;
-jamoada ishlash malakalarini shakllantirish;
-maqsadga muvofiq holda AKT, internet bilan ishlashni o‘rganish;
-yangi samarali texnologiyalarni ishlab chiqish;
-texnologik jarayon mexanizmlarini yanada takomillashtirish;
-o‘quv jarayonini optimallashtirish yo‘llarini aniqlash;
-pedagogik texnika usullarini tanlash va qo‘llash, pedagogik mahorat asoslarini egallashdan iborat.
Ta’lim texnologiyalari nazariy fan sifatida ta’lim-tarbiya sohasida kafolatli natijaga erishish darajasini oshirish muammolarini tadqiq etish bilan shug‘ullanadi hamda o‘zining muntazam rivojlanishini kadrlar tayyorlash orqali ta’minlab turadi. Muammolarni hal etishda turli ilmiy-tadqiqot usullaridan foydalanadi va boshqa fanlar bilan bog‘liqliklarga ham ega. Ilmiy tadqiqot ishlari fanni rivojlantirishga, ayrim pedagogik hodisalarni tekshirib o‘rganishga, muammolarni hal qilish yo‘llarini aniqlashga yordam beradi. Hozirgi kunda quyidagi metodlarni ta’lim taraqqiyotiga samarali hissa qo‘shadi deb hisoblash mumkin:
1. Nazariy usul – ilmiy adabiyotlar, ommaviy matbuot, internet materiallari, darsliklar, o‘quv-metodik ishlanmalar, ko‘rsatmalar bilan ishlash, manbalarni o‘rganish va nazariy tahlil qilish asosida olib boriladigan pedagogik izlanish. Bu usul muammolarning qay darajada o‘rganilgani, qay biri atroflicha ochilganligi, qaysi masalalar yechilmaganligini bilish imkoniyatini beradi.
2.Kuzatish usuli – pedagogik hodisani, jarayonni ma’lum edagogik maqsad asosida kuzatish. Kuzatishlar faqat oddiy hodisalarni kuzatish, ayrim dalillarni yig‘ish, hisobga olish, aniqlash uchungina emas, balki ta’lim-tarbiya jarayonini yaxshilash, mukammallashtirish, samaradorligini oshirish maqsadida amalga oshiriladi. Odatda, tabiiy kuzatish ta’lim oluvchilarning fanlarni o‘zlashtirishlari, ularning xulq-atvori va muammolaridagi o‘zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta’limiy-tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish yo‘llarini belgilash uchun qo‘llaniladi. Ilmiy kuzatishlar esa nafaqat o‘quvchilarning tabiiy faoliyatini, balki ularning ilmiy dunyoqarashi shakllanishini, fikrlash jarayoni kuchi, xulosalar chiqarishdagi faolliklarini aniqlaydi, ularni tahlil etadi. Bunday kuzatishlar oqibat natijada pedagogika fanlarining boyishiga sabab bo‘ladi.
3. Suhbat usuli – material yig‘ish va kuzatish davomida to‘plangan axborotlarga aniqlik kiritish, tekshirish maqsadida suhbat olib boriladi. Ta’lim-tarbiya jarayonini yaxshilash, yoki yaratilgan ilmiy farazlarning qanchalik to‘g‘ri ekanligini aniqlash maqsadida suhbat usulidan foydalaniladi. Odatda, suhbat usuli o‘qituvchilar va ta’lim oluvchilar jamoasi bilan, ota-onalar va keng jamoatchilik bilan, yakka va guruhli tartibda ish olib borganda qo‘llaniladi. Bunda suhbat usulini tatbiq etishdan oldin reja tuziladi, uni amalga oshirish yo‘llari belgilanadi, natijalar tahlil qilinadi va tegishli xulosaga kelinadi. Shuningdek, tadqiqotchining suhbat olib borish, savol- javob texnikasini egallaganligi va uni kerakli tomonga yo‘naltira olishni bilishi, suhbatdoshning ruhiy holatiga qarab suhbat ohangini moslashtirishi g‘oyat muhimdir. Bunda:
1) Suhbat uchun oldindan savol tuzish;
2) Vaqti va o‘tkazish joyini belgilash;
3) Suhbat ishtirokchilarining soni, kimligi, imkon darajasida shaxsiy-individual xususiyatlaridan xabardor bo‘lishi;
4)Suhbat uchun qulay sharoit va erkin gaplashish imkonini yaratish;
5) Suhbatdoshga bosim o‘tkazmaslik, eshita olish;
6) Suhbat natijalarini zudlik bilan tahlil qilish, qiyoslash, tegishli xulosa chiqarish, lozim bo‘lsa qo‘shimchalar kiritish va amaliyotga tatbiq etish muhim hisoblanadi.
4. Test va so‘rovnomalar usuli – bu usul ommaviy ravishda material to‘plash maqsadida anketa tarqatish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Pedagogik ilmiy-tadqiqotlar ichida yetakchi usul test va so‘rovnoma savollaridan foydalanishdir. So‘rovnoma – anketa usuli yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniqlash, o‘quvchilarning yakka va guruhli fikrlarini, qarashlarini, qiziqishlarini, kelajak rejalarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o‘tkaziladi. Test savollarining sifati, maqsadga muvofiqligi, ishonchliligi va xolisligi ta’lim oluvchilarning mustaqil fikrlarini o‘stiradi, kelajakni real baholash qobiliyatini taraqqiy ettiradi.
5. Ta’lim oluvchilar ijodini o‘rganish usuli – talabalarning o‘ziga xos individual faoliyatlari, qobiliyatlariga oid omillar tahlil qilinadi. Pedagogik tadqiqot usullari ichida ta’lim oluvchilar ijodini tabiiy holatda o‘rganish va ilmiy xulosalar chiqarish usuli mavjud. Bunda ularning o‘ziga xos yakka tartibdagi faoliyatlariga doir omillar tahlil qilinadi, muayyan xulosalarga kelinadi. Maqsad ta’lim oluvchilarda ijodkorlik sifatlarini shakllantirishdir. Shu sababli ularning turli yozma ishlari, o‘zlashtirish imkoniyatlari, ijodiy ishlari, taqdimotlari, rejalari, turli yozma hisobotlari, topshiriqlarni bajarishga yondoshuvi ularni o‘rganish uchun manba bo‘lib xizmat qiladi.