1-mavzu. “Tizimli tahlil” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. «Tizimli tahlil»

Ko'p darajalilik (iyerarxiya) tamoyili. Iyerarxiya tamoili boshqaruvning asosiy tamoyillaridan biri bo'lib, hayotimizning turli sohalarida keng qo'llaniladi. Tashkilot, xoh u korxona, xoh davlat, xoh ta'lim muassasasi, xoh eng oddiy odamlar guruhi bo'lsin, Iyerarxik tuzilishga ega.
Tashkiliy kontekstda bu iyerarxiyaning har bir darajasi yuqoridagi darajaga hisobot berish bilan bir qatorda o'z funktsiyalari va vakolatlariga ega ekanligini anglatadi.
Tashkilotni boshqaruvning iyerarxik darajalaridan tashkil topgan yagona markazlashtirilgan boshqariladigan tizim sifatida qarash mumkin. Har bir daraja ma'lum funktsiyalarni bajaradigan va boshqariladigan va boshqariladigan boshqa quyi tizimlar bilan o'zaro aloqada bo'lgan quyi tizimdir.

Quyi tizimlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir butun tashkilotning muvofiqlashtirilishi va samaradorligini ta'minlaydigan muayyan tuzilmalar, jarayonlar va protseduralar doirasida amalga oshiriladi.

Iyerarxiya tamoyilini amalga oshirish iyerarxiya darajalari bo'yicha turli bo'linmalar, bo'limlar yoki odamlar guruhlari taqsimlangan muayyan tashkilotda yaxshi namunadir. Har bir darajadagi o'z rahbari bor, u o'z darajasidagi qarorlarni qabul qilish va faoliyatini muvofiqlashtirish uchun javobgardir. Ushbu qatlamlar bir-biri bilan o'zaro aloqada bo'lib, yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga ma'lumot, resurslar va ko'rsatmalarni uzatadi.
Shunday qilib, iyerarxiya tashkiliy tuzilma va boshqaruvning asosiy elementi bo'lib, hokimiyat, mas'uliyat va bo'ysunish darajalarining aniq taqsimlanishini ta'minlaydi.
“Ratsional boshqaruv tuzilmasi uchun shartlar (yoki mezonlar) quyidagilardir:
a) Boshqaruv bo’g’inlarining o’z vazifalariga muvofiqligi har bir bo’g’inning ma’lum bir vazifani bajarishi, unga ixtisoslashishi va uning bajarilishi uchun javobgar bo’lishi demakdir. Ushbu ixtisoslashuv tashkilotni yanada samarali va samarali boshqarish imkonini beradi.
b) boshqaruv ierarxiyasidagi darajalar (qadamlar) sonini qisqartirish samaraliroq va tez qaror qabul qilishga yordam beradi, shuningdek, boshqaruvning turli darajalari o'rtasidagi aloqa va muvofiqlashtirishni soddalashtiradi.
c) har bir bosqichda barcha zarur boshqaruv funktsiyalarining jamlanishi har bir bo'g'in o'z vazifalarini bajarish uchun barcha zarur resurslar va vakolatlarni o'z ichiga olishi kerakligini anglatadi. Bu turli xil havolalar o'rtasida ma'lumot yoki resurslarni uzatish bilan bog'liq samarasizlik va qaror qabul qilish kechikishidan qochadi.
d) Funktsional birliklarning funktsional birliklarda kontsentratsiyasi o'xshash funktsiyalar yoki birliklar yagona boshqaruv ostida birlashtirilishi kerakligini anglatadi. Masalan, barcha iqtisodiy xizmatlar bosh iqtisodchi yoki moliya direktori rahbarligida birlashtirilishi mumkin. Ushbu konsentratsiya o'xshash funktsiyalarning ishini muvofiqlashtirish va integratsiyalashuviga yordam beradi.
e) Yagona boshqaruv jarayonida har bir funksional bo‘g‘inning ishtirokini aniq taqsimlash va funksiyalarning takrorlanishini bartaraf etish ish samaradorligi va samaradorligini kafolatlaydi. Har bir bo'g'inda aniq mas'uliyat va vakolatlar bo'lishi kerak va funktsiyalarning takrorlanishi resurslarning ortiqcha va yo'qolishiga olib kelishi mumkin.
Iyerarxik tuzilmani tavsiflovchi xususiyatlar:
1. Ko'p darajali (tabaqalanish) - ichki bog'lanishlarning bo'ysunishi: bu darajadagi elementlar faqat eng yaqin yuqori va eng yaqin quyi darajalar elementlari bilan bog'lanadi.
2. Tarmoqlanish: bu darajadagi element yuqori darajadagi faqat bitta element bilan va quyi darajadagi bir nechta elementlar bilan bog'langan.
3. Piramidal: Yuqori darajada faqat bitta element mavjud.
4. Tashqi aloqalarning bo'ysunishi: har bir darajadagi elementlarning tashqi muhit bilan aloqalari bo'lishi mumkin, ammo bu aloqalar keyingi yuqori darajadagi elementlar tomonidan boshqariladi.”¹⁵