1-mavzu. “Tizimli tahlil” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. «Tizimli tahlil»

Ko'p qirralilik tamoyili. Ko'p qirralilik tamoyili shundan iboratki, ma'lum qonunlar, qoidalar yoki tushunchalar turli holatlar, obyektlar yoki hodisalarga nisbatan qo'llanilishi mumkin va ular turli kontekstlarda o'z kuchini va qo'llanilishini saqlab qoladi. Bu bizga bir sohada olingan bilimlarni boshqa sohalarda qo'llash imkonini beradi.
Fizika universallik tamoyilini qo'llash misolini keltiradi. Nyuton qonunlari, masalan, harakatning ikkinchi qonuni (kuch tezlanishda ko’paygan massaga teng) va universal tortishish qonuni nafaqat Yerdagi jismlarning harakatiga, balki koinotdagi sayyoralarning harakatiga ham tegishli asosiy qonunlardir. Bu fizik qonunlarni turli darajalarda va turli sharoitlarda umumlashtirish va qo'llash mumkinligini ko'rsatadi.
Ko'p qirralilik tamoyili bilimning boshqa sohalarida ham keng qo'llaniladi. Masalan, matematikada turli matematik masalalarni yechishda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan mantiq tamoyillari kabi universal tamoyillar mavjud. Axloqda adolat tamoyillari yoki inson qadr-qimmatini hurmat qilish kabi universal tamoyillar mavjud bo'lib, ular turli vaziyatlar va madaniyatlarga tegishli.
Ko'p qirralilik tamoyili bilimlarni umumlashtirish va undan yangi sharoitlarda foydalanish imkonini beradi, fan, texnika va inson bilimining boshqa sohalarini rivojlantirishga hissa qo'shadi.
“Ushbu tamoyil ilgari surilgan pozitsiyani dastlab shakllantirilganidan ko'ra kengroq hodisalar sinfiga nisbatan qo'llanilishini tekshirishni o'z ichiga oladi. Agar bir soha uchun to'g'ri bo'lgan bayonot yetarli darajada universal bo'lib chiqsa va nafaqat o’z doirasida, balki tegishli sohalarda ham yangi xulosalarga olib kelsa, uning obyektiv ahamiyati sezilarli darajada oshadi. Uni qo'llash doirasini kengaytirish tendentsiyasi ko'p yoki kamroq darajada barcha samarali ilmiy umumlashmalarga xosdir.
Yangi bayonotning ta'sir doirasining kengayishi, uning mutlaqo yangi faktlarni tushuntirish va bashorat qilish qobiliyati uni qo'llab-quvvatlashda shubhasiz va muhim dalildir. Ba'zi ilmiy pozitsiyaning faktlar va eksperimental qonunlar bilan tasdiqlanishi, uning nominatsiyasidan oldin mavjudligini hatto taxmin qilish ham mumkin emas edi, bu pozitsiya o'rganilayotgan hodisalarning chuqur ichki munosabatlarini aks ettiradi”.¹³