1-mavzu: Turli materiallardan archa bezaklarini yasash

Gerbariy ramkalarida kuritish. ["erbariy ramkalarida kuritilgan usimliklarning kupchiligi uzining tabiiy rangini saklab koladi. Bunda usimlik yumshok kogoz yoki gazeta orasiga solib kuyiladi.Xar bir varak kogoz va usimlik urtasiga yana bir necha kavat kogoz yoki gazta kuyiladi. chunki kuritilayotgan usimlik uzidan tsamlik chikaradi. Shundan so’ng papka ikkita tursimon ramka urtasiga kuyilib,ochik xavoga kuyiladi. Agarda xavo xarorati kechkurun va kechasi juda pasayadigan bulsa, kuritilayottan usimlik issik va kuruk joyga olib kiriladi.Pressda kuritish. Orasiga usimlik solingan kogozlar gerbarin papkasi urniga ikkita faner listlar urtasiga joylanib, ogir narsa bostirib kuyiladi. Ogrilik pressga kancha usimlik joylashtirilganiga boglik buladi. Mayda nozik usimliklar kam ogirlikni va kuritish uchun kamrok vaktni talab kiladi. 2-3 soatdan so’ng kogoz almashtiriladi. Kuritish shu usulda davom ettiriladi.
Issik dazmol bnlan kuritish. Issnk dazmol bilan odatda barglar, poyalar, maysalar kuritiladi. Kavat-kavat gazeta yoki yumshok kogoz orasiga usimlikni kuyib, ustidan dazmol yurgiziladi. So’ngra ustki kavatidagi gazetani olib, kuritilayotgan usimlik shamollatiladi va kuruk joyga suriladi, so’ngra gazeta yopib yana dazmollandi. Usimlik 2-3 minutda kuriydi va u uzining tabiiy rangini yukotmaydi. Agarda kuritilgan usimlik kutarilganda uzining tanasinn ushlab tursa, u yaxshi kuritilgan xisoblanadi. Agar u sinib maydalanib ketsa, demak, u ortikcha kuritib yuborilgan xisoblanadi.
Metall va kotishmalar. Metall suzi grekcha erdan kazib olaman degan mazmunda bulib, u dastlab kon, kazilma, degan ma’nolarni anglatadi. Kadimgi dunyo xalklari fakat oltin, kumush, mis, kalay, kurgoshin, temir, simob kabi 7 ta metallnigana bilishgan.
Mehnat darslarida metall va qotishmalardan ham foydalanadilar. Metallar o’zlarining texnik xususiyatlari: mustahkamligi, qatgikligi, egiluvchanligi, issiqlik va elektr o’tkazishi, suvga bardoshliligi, eruvchanligi va cho’kuvchanlik xususiyatlariga ega. Uquvchilar rangli metall va kora metall turlarini bilishlari kerak.
Kora metall - temirning uglerod bilan qotishmasi va ozroq mivdordagi kremniy, marganets, fosfor, oltingugurt va boshqa elementlar aralashmasidan iborat bo’ladi. Bularga: Po’lat, cho’yan, temir, tunuka va folga kiradi.Rangli metallga - mis, alyumin, qo’rg’oshin, jez, kalay va boshka metallar va ularning qotishmalari kiradi.
Metall bilan ishlanadigan asboblar: Taxta qilingan metallni qirqishda maxsus tuvuka kaychilari kerak bo’ladi. Simni o’tkir ombir bilan folgani kaychi bilan qirkiladi. Metallarni mustahkamlovchi va boshqa ishlarda bolg’a, egov kabn asboblar ko’llaniladi. Metallga ishlov bernshda xavfsizligi texnikasi qoidalariga rioya kilish zarur
Sim bilan ishlash. Turli xil narsalarni yasashda xilma-xil simlardan foydalanish mumkii. Sim to’qish va o’rib olish uchun yaroklidir. Qatgik po’lat yoki alyumin simdan texnik modellashda bir kator detallarni yasashda foydalaniladi. Bu simdan arava, avtomobil o’qlari, suv parragi, o’yinchoklar va shu kabilarni tayyorlashda
foydalaniladi. Ishlab chiqarila&ggan silshar diametri 0,005 dan 17mm gacha bo’ladi. U asosan dumolok kesimli bo’ladi, Birok kvadrat, olti kirrali. trapetsiyasimon yoki oval shaklidagi simlar xam bo’ladi. Simlar t>^;rli maksadlarda: elekgr, radio, telefon simlari, prujinalar, mixlar, eektrodlar, ingichka parma, musika asboblari uchun torlar yasash va shu kabilardan foydalaniladi.
Plastmassalyar. Plasgmassapar su’niy olinadigan modtsa bo’lib, sanoatimiz plastmassadai turli predmetlarni va kapron, neylon, organik oyna, paralon, polietilen va shu kabi xilma-xil to’kimalarii ishlab chiqaradi. Plastmassalar juda engil va shu bilan birga bukiluvchan va elastikdir. Ayrim plastmassalar o’ta mustahkam bo’lib issiqlik va elektrni yaxshi o’tkazadi, kislotalarga bordoshlidir. Plasgmassaga ishlov berishda deyarli chnqindi bo’lmaydi. Mehnat ta’limi amaliy mashxulotlarida topilishi oson bo’lgan plastmassalardan va ishlab chnqarish chiqindklaridan foydalaniladi. Bular: organik shisha, paralon, penoplast, linoleum, ebonit, kapron, tekstolitdirOrganik shisha - Organik shisha oddiy shisha singari shaffof, ammo sinmaydigan su’niy plastmassadir. Organik shishani aralash, egish va elimlash mumkin. U turli ranglarga bo’yaladi.
Paralon - Suniy yo’l bilan olinadigan material bo’lib, g’ovvak tuzilishga ega, usti yumshok, juda sngil, yaxshi bo’yaladi, suv ta’sir etmaydi. Paralonni gazlamaga, qog’ozga va ko’pgina materillarga yopishtirish mumkin.
Penoplast - Anchagina pishiq, juda engil, oq rangdagi material. Uidan kemasoalik, samolyotsozlik, kurilish va elektronika hamda boshkalarda foydalaniladi.
Linoleum - Kurilishda keng qo’llaniladi. Bu turli smolalar, alifmoy, maydapangan po’kak, turli bo’yovchilar va boshqa materiallar aralashmasidak olingan su’niy materialdnr. Linoleumning qalinLigi 2,5 mmdan Zmmgacha bo’ladi.
Yog’och — eng ko’p tarkalgan materil bo’lib, o’kuvchilar mashg’ulotlarda ko’p tarqalgan daraxt turlari bilan tanishib chiqishlari kerak.
Qarag’ay - ko’p tarkalgan ishlov berish oson daraxtdir. U unchalik qattiq emas, ammo pishik, yorish, arralash oson, tolalari bo’ylab randalanadi.
Qoraqarag’ay — yaxshi ishlanadi, uning yogochi oq rang ba’zan sarg’ish bo’ladi. Qoraqarag’ay tuzilishiga ko’ra qarag’aydan yumshok va engil. Birok qorakaragayda butokdar ko’p kuriganda yorshshb ketadi.
Qayin ~ Qaragayga nisbatan pishikrok va og’irroq, birok oson arralanadi va randalanadi, qayin yokimli qizgish tovlanuvchan ok-sarik rangda bo’ladi.
Eian - yogochi kattik, u pishiq va zich hamda og’ir, chiroyli jigar rangga ega.
Tokterak - asosan mayda buyumlar yasashda foydalaniladi. Yogochi yumshoq anchagina engil.
Fanera - Yog’ochdan shponlar kshshnadi, fanerani mana shu shponlar - yog’ochning payraxa kilingan yupqa katlamlari elimlab yasaladi.
Mozaika - buning uchun yupqa yog’och plastinkalardan tasvir yig’iladi va keyin ularii asosga elimlab, usttsdan lak yoki politra beriladi.
Loy - Loy narsalar yasashdagi asosin material hisoblanadi, chunki u istalgan joyda topiladi, arzon va qayishqokdar. Narsalar yasaladigan loyda boshqa narsalar tosh, kum va shu kabilar bo’lmasligi kerak. Chunki ish ko’lda bajariladi. Shuning uchun ish boshlashdan oldin loyni tekshirib ko’rish kerak. Loy shirali va shirasiz bo’ladi. Shirasiz loyning tarkibida kup kum bo’lib, unda yopishkoqlik xususiyati yomon bo’ladi. Loyni aralashmalardan tozalab, ustiga suv ko’yib, 5-6 soat saqlanadi. So’ngra suvi to’kib, ko’lga yopishmaqdigan quyukroq xamir holatiga kepguncha yaxshilab ishlanadi.
Plastnlin - narsalar yasashda ko’llaniladigan materialdir. U sun’iy plastik massa bo’lib, loydan xech qachon qurimasligi va doimo ishlatishga tayyorligi bilan farklanadi. Plastilinning x.ar xil -oddiy va murakkab turlari bo’lib uni tayyorlashni bir nechta usullari bor.
Birinchi variant - toza kuyuq loyga glitserin ko’shib bir turli massa hosil bo’lguncha aralashtiriladi. Glitserin tayyorlanadigan massa qo’lga yopishmaydigan holatga kelguncha ko’shiladi.
Ikkinchi variant - kuritilgan toza loy mayda kilib tuyuladi va o’nga vazelin qo’shib, ko’lga yopishmadigan quyuq massa hosil bo’lgancha aralashtiriladi. Plastnlinga kerakli rangdagi kuruk bo’yoq massasini qo’shib va puxta aralashtirib bo’yash mumkin.
Uchunchi variant - 1 kism to’prog’iga 1G’5 kism ilitilgan mum qamda plastilin qo’lt yopishmaydigan darajaga etguncha glitserin ko’shib aralashtiriladn.
Metall so’zi grekcha erdankazib olaman degan mazmunda bo’lib, u dastlab kon, qazilma , degan ma’nolarni anglatadi. Kadimgi dune xalklari fakat oltin, kumush, mis, qalay, temir, simob kabi 7 xil metalnigina bilishgan.
Keyinchalik ximiyaviy tadqiqot metodlari rivojlana borgan sari metallar soni ham ortib bordi. Mashinasozlik va qotishmalardan mashinasozlik, qishloq xo’jaligi, transport va turmushda keng foydalaniladi. O’quvchilar metall rangli va kora metall gruppalarini bilish kerak.
Kora metallar temirning uglerod bilan qotishma va ozrok mikdordagi kremniy, marganets, fosfor va boshka elementlar aralashmasidan iborat bo’ladi.
Tarkibidagi uglevodorodning mikdoriga ko’ra qora metall cho’yan va qora metall po’latga bo’linadi.
Po’lat – bu cho’yanni turli usullarda ishlab chiqariladigan tarkibida
2 dan kamrok uglerodli temir qotishmasidir.
Amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish jarayonida o’quvchilar po’lat va qotishmaning qora va oq tunika , felga, stanial, yupqa polasa qilingan po’lat , sim kabi turlar bilan tanishadilar. Shuning uchun ularning ayrim xususiyatlarini bilishi kerak.
Tunika- bu yupqa yumshoq po’lat taxta bo’lib, tarkibida uglerod kam, sho’nga ko’ra u yuqori egiliuvchanlikka ega bo’lsada, unchalik pishiq va qattiq bo’lmaydi. Ikki tamoniga yupqa qalay qoplangan tunuka – ok tunika deyiladi. U sillik, yaltirok, toza satxga ega bo’ladi.
Qalay katlami tufayli bunday tunika zanglamaydi. Bunday himoya qatlami bo’lmagan tunika qora tunika deyilib u zanglaydi.
Felga – metalning juda yupqa prokat kilingan listi, qalinligi 0,1 mmdan kam.staniol felga tarkibiga ko’ra qalay va alyuminiyning juda yupqa prokat kilingan qotishmalarining maxsus turidir. Staniol felga bilan birgalikda elektr asboblarda keng qo’llaniladi.
Rangli metallarga mis, alyumin , qo’rgoshin jez va boshka metallar ularning qotishmasi kiradi. O’quvchilar amaliy mashgulotlar jarayonida duch keladigan ayrim rangli metallar tafsiloti:
Mis – qizg’ish rangdagi metall, elektr va issiklikni yaxshi o’tkazadi. Mis asosan elektr sanoatida elektr simlarni tayyorlashda qo’llanadi. Eritilgan mis 0,5% iga yakindan mis qotishmalari tayyorlanadi.
Alyuminiy – bu kumushsimon rangdagi yumshoq, engil, kayishkok metaldir. O’nga ko’l asboblari bilan ishlov berish oson. Nuqsoni unchalik qmasidan foydalaniladi.