1-mavzu: XILL reaksiyasi va uning mexanizmi

23-MAVZU: NAFAS OLISHGA YORUG’LIK KUCHI VA UNING SPEKTRINI TA’SIRI
Yorug'likning yashil barglar nafas olish jadalligiga ta'siri kam o'rganilgandir. Chunki yorug'likda nafas olish bilan birgalikda fotosintez jarayoni ham ketadi. Nafas olish jarayonida o'simlik tomonidan chiqarilgan C0₂ miqdorining fotosintez jarayonida yutilgan 0₂ miqdoriga teng bo'lgan holatidagi yorug'lik miqdori uning
kompensatsion punkti deyiladi. Yorug'lik fotosintez jarayonini tezlashtirgani kabi haroratni oshirishi ham mumkinligi tufayli nafas olish jarayonini ham jadallashtiradi.
Yorug'lik nafas olish jarayoniga fiziologik jarayonlar orqali ta'sir etadi. Yashil bo'lmagan o'simliklarda yorug'lik to'g'ridan-to'g'ri ta'sir etishi kuzatilgan.
Etiollangan barglarda, yorug'lik ta'sirida nafas olish ikki marotaba
jadallashishi mumkin. Chunki yashil bo'lmagan o'simlik qismlarining
nafas olish jadalligi ultrabinafsha (380 nm), ko'k va yashil nurlar
(400-500 nm) ta'sirida faollashadi.
Quyosh nurlarining 380-600 nm qismi karotinoidlar, flavinlar va
mitoxondriyalar nafas olish zanjirining barcha sitoxromlari tomonidan
yaxshi qabul qilinadi.
Nafas olish jadalligining kuchayishi bu yorug'lik qabul qiluvchi kompo-
nentlarga nurlarningto'g'ridan-to'g'ri tushishi bilan ifodalanishi mumkin.
Yorug'Iikda yashil o'simliklarda nafas olish va fotosintez
jarayonlarining bir-biriga munosabati to'la ma'lum emas. Hozirgi vaqtda
fotofosforirlanish jarayonida hosil bo'lgan ATF moddasining foyda-
lanilishi haqida ikkita fikr mavjud.
1.Xloroplastlar fotofosforirlanish jarayonida hosil bo'lgan ATF
birikmasidan ko'proq uglevodlarning sintezi uchun foydalanadilar va
juda oz qismini hujayraning boshqa energetik ehtiyojlari uchun berishi
mumkin.
Sitoplazma uchun ATF moddasini mitoxondriyalar beradi. Qorong'ulikda xloroplastlarning o'zi sitoplazmadan energiya kelishiga muhtojdir.
2.Fotosintezdagi ATF faqatgina C0₂ gazini o'zlashtirish uchun emas, balki boshqa energiya talab jarayonlarni ham energiya bilan ta'minlaydi.
Yorug'Iikda mitoxondriyalardagi oksidlanishli fosforirlanish sekinlashadi. Krebs siklida esa kuchayadi. Chunki uning oraliq mahsulotlari xloroplastlarning faoliyati uchun zarurdir.
Mineral moddalarning ta'siri. O'simliklarning nafas olish jadalligiga mineral moddalarning ta'siri hozircha yaxshi o'rganilmagan
hisoblanadi. Masalan, o'simtalar o'sayotgan muhitga tuz sepish ularning ildizlarida nafas olish jadalligini kuchaytiradi va u «sho'rli nafas olish» nomini olgan. Bu holat o'simliklarda moddalar almashinuvining kuchayishi bilan bog'liq deb qaraladi. Ammo bu holat yaxshi o'rganilmagan. Ayrim hollarda eritmadan tuz ajratib olingandan so'ng ham nafas olish jadalligining yuqori darajasi saqlanib qolgan. Shuningdek, o'simlikning boshqa organlari to'qimalarida tuzlarning
ushbu samarasi doimo ham kuzatilavermaydi.
Mexanik ta'sirlar va zararlanish. O'simliklar barglariga mexanik
ta'sirlar yoki ularning zararlanishi to'qimalar tomonidan 0₂ yutilishini qisqa vaqtga (bir necha daqiqadan bir sotgacha) oshishiga olib keladi. Mexanik ta'sirlarning xili ham barglar nafas olish jarayoniga har xil ta'sir qiladi. Biz buni quyidagicha ifodalashimiz mumkin:qirqish>egish>bosish. Barglarni jarohatlangandagi nafas olish jadalligining oshishiga quyidagi uchta hoi sababchi bo'lishi mumkin:
1 .Zararlangan hujayra vakuolalaridan chiqqan fenol birikmalari va
boshqa moddalarning oksidazalar ta'sirida to'la oksidlanishi.
2.Nafas olish uchun zarur substratlar miqdorining oshishi.
3.Zararlangan hujayra tuzilmalarining va membrana potensiallari-
ning tiklanish jarayonlarining faollanishi.