1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

Pulning iqtisodiy va psixologik mohiyati

Zamonaviy yondashuvning o'ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, zamonaviy iqtisodchilar daromadlar va jamg'armalar tizimining psixologik tahlilini "pul" toifasini - "daromad" va "jamg'arma" tushunchalarining asosiy tamoyillarini o'rganish bilan bog'lashga intilishadi. Ayirboshlash vositasi sifatida pul pulning eng keng tarqalgan shakllaridan biridir. Ayirboshlash vositasi - so'zning tom ma'noda bir tovarni boshqasiga almashtirish jarayonida qo'llaniladigan vositachi narsa. Pulni oldi-sotdi operatsiyalarida hamma tan olgan vositachi sifatida foydalanish ayirboshlash jarayonini yanada samaraliroq qiladi. Pul, shuningdek, qiymat ombori sifatida mavjud. Agar pul ayirboshlash va to'lov sifatida qabul qilingan bo'lsa, u holda u qiymat ombori yoki qiymat jamg'armasi bo'lishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda pul tobora ko'proq yuksalish vositasiga aylanmoqda.
Pul vositasini psixologik baholashda mavjud yondashuvlar orasida to'rtta nisbatan mustaqil variantni ajratish odatiy holdir:

• 
  Inson hayotining turli bosqichlarida pulni ularni idrok etish nuqtai nazaridan talqin qilish.
  
• 
  Iqtisodiy organizm faoliyatidan kelib chiqadigan chiqindilarning bir turi sifatida pulni psixoanalitik talqin qilish.
  
• 
  Pulga ramziy ayirboshlash vositasi sifatida munosabatda bo'lish.
  

• 
  O’rgatish (ta’lim) effekti bilan bog'liq, psixologiyada qabul qilingan yondashuvlardan biriga asoslangan pul hodisasining tavsifi
  

Yuqorida aytib o'tilgan variantlardan oxirgisi eng katta qiziqish uyg'otadi. Ushbu pozitsiyaga ko'ra, inson uchun pul umumiy ehtiyoj sifatida umumiy rag'batlantiruvchi printsip bo'lib xizmat qiladi.
Darhaqiqat, pulga bo'lgan talabni qondirish amerikalik ijtimoiy psixolog A. Maslou tomonidan "ehtiyojlar piramidasi" ko'rinishida tizimlashtirilgan istak va so'rovlarning aksariyat qismini bajarish imkoniyatini yaratadi. Ushbu grafik tuzilmada pul ham ehtiyojlar bo'laklaridan biriga o'xshab qolishi mumkin. Shu bilan birga, bu turdagi istaklarning universalligi insonning boshqa ehtiyojlari bilan bog'liq muammolarni bir vaqtning o'zida hal qilish imkoniyatidan iborat. Biroq, qiziqarli psixologik tafsilot bor. Biror kishiga bir ehtiyojni qondirishga yordam berib, pul avtomatik ravishda boshqasini kuchaytiradi - "sariq metall" ning o'ziga bo'lgan ehtiyoj. Bu jarayon individual mustaqillik tushunchasi bilan uzviy bog‘liq. Shunday qilib, insonning odatiy ehtiyojlaridan biri xavfsizlik hissidir. Masalan, pullik asosda u o'zi uchun o'z xavfsizligi holatini yaratishi mumkin. Biroq, shu bilan birga, ba'zi holatlardan mustaqillik boshqalarga, ya'ni pulga qaramlikning kuchayishi evaziga erishiladi. Shunday qilib, zamonaviy dunyoda pul o'zining asl, tabiiy moliyaviy mohiyati bilan bir qatorda, pul boyligi egasi qiyofasining ko'rsatkichi, bu qiyofaning tasdig'i sifatida ikkinchi, vakillik, aslida sof psixologik mohiyatni ham egalladi.

2.