#(1) Merkantilizm

---

Xba-71 guruh talabasi Rahmonov Asadbek 
8-variant 
1. Merkantilizm g‘oyasi vujudga kelishining iqtisodiy va ijtimoiy shart-
sharoitlari.
2. Iqtisodiy resurslarning mazmuni va uning turlari
3.Ehtiyoj va uning o‘sib borishi qonuni.
Javoblar:
#(1) Merkantilizm -
fransuzcha
: 
mercantilisme
, 
italyancha
: 
mercante 
— 
savdogar degan ma
’nolarni anglatadi
1) iqtisodiy tafakkur tarixida mu-
him yoʻnalishlardan biri, hukmron hokimiyat 
va savdogarlar mafkurasini nazariy asoslashga xizmat qilgan; 
2) kapitalning dastlabki jamgʻarilishi davrida davlatning xoʻjalik hayotiga faol 
aralashuvini yoqlovchi iqtisodiy siyosat. 
Merkantilizmning vujudga kelishi va rivojlanishi Buyuk geografik 
kashfiyotlar va mustamlakachilik tizimining paydo boʻlishi bilan bogʻliq. 
Merkantilizm 
dastlab qonuniy yoʻl bilan pulni koʻpaytirishga qaratilgan 
siyosatni targʻib qilgan. Xorijdan kelgan savdogarlarning pulni oʻz 
mamlakatiga olib ketishini taqiqlagan, savdodan tushgan pulga mahalliy 
sanoat mahsulotlarini harid qilish zarur boʻlgan. Merkantilizm davlatning 
iqtisodiyotga faol aralashishini talab etadi. Merkantilizm 
taʼlimotiga koʻra, 
boylik ishlab chiqarishda emas, balki muomala sohasida yuzaga keladi va u 
aynan mamlakatdagi oltin, kumush va boshqa javohirlarda oʻz aksini topadi.
Merkantikizm 15-asrning 2-yarmidan rivojlana boshlab, 17-asrda ravnaq 
topdi, 18-asrning 1-yarmiga qadar nufuzini saqgsab keldi. Uning asosiy 
nazariyotchilari 
— T. Men (Angliya), A. Serra (Italiya), A. Monkretyen 
(Fransiya) faol savdoni targʻib qildi, yaʼni mamlakatdan tayyor sanoat 
mahsulotlarini boshqa joylarga olib borib sotish, bir mamlakatdan arzon 
bahoda tovar sotib olib, boshqa davlatga qimmat narxda sotish tamoyilini 
ilgari surdi. Merkantilizm mo
hiyatan oʻtkinchi taʼlimot boʻlishiga 
qaramasdan, uning gʻoyalari tovar-pul, moliya-kredit, savdo rivojiga muhim 
hissa qoʻshdi. 
Kapitalizmning paydo boʻlishi bilan merkantilizmning asosiy qoidalari yangi 
iqtisodiy sharoitga mos kelmay qoldi. Merkantilizm 
oʻrniga erkin iqtisodiy 
(proteksionizmga qarshi) faoliyatni nazariy asoslagan klassik siyosiy iqtisod 
maktablari vujudga keldi. 

---

#(2) Resurslar cheklangan sharoitda jamiyat ham o‘z qarorini tanlov asosida 
qabul qilishga majbur bo‘ladi. Bunda ulardan to‘liq va samarali foydalanish hamda 
ehtiyojlarni to‘laroq qondirib borish talabi hisobga olinadi. Iqtisodiy faoliyatda 
foydalanishga yaroqli bo‘lgan moddiy tabiiy va inson resurslar iqtisodiy resurslarni 
tashkil qiladi. Iqtisodiy resurslar to‘rtta turga ajratadi. Yer-tushunchasi ishlab 
chiqarish jarayonida ishtirok etadigan er va barcha tabiiy resurslarni anglatadi. 
Ekin maydonlari, o‘rmonlar, mineral va neft zahiralari hamda suv resurslari shular 
jumlasidandir. Ishchi kuchi insonda mavjud bo‘lgan jismoniy va aqliy qobiliyatlar 
yig‘indisi. Mehnat - esa inson ishchi kuchining sarflanish jarayonidir. 
Kapital
- tushunchasiga iste‘mol tovarlari va xizmatlarini yaratishda 
foydalaniladigan kishilar tomonidan yaratilgan barcha ishlab chiqarish vositalarini 
kiritish mumkin. Bular sirasiga zavod fabrikalar, omborxonalar, transport 
vositalari, etkazib berish xizmati, texnika va asbob-uskunalar kiradi. Kapital 
tovarlari haridiga sarflarga investitsiya deb qaraladi . 
Resurs sifatidagi kapital iste‘mol tovarlaridan farq qiladi. Iste‘mol tovarlari inson 
ehtiyojini to‘g‘ridan-to‘g‘ri qondiradi, vaholanki kapital resurs tovarlarini ishlab 
chiqarishga jalb etiladi. Resurs sifatidagi ―kapital‖ga jihozlar, texnika va boshqa 
ishlab chiqarish vositalarini anglatadi. 
Tadbirkorlik qobiliyati alohida kishilarga xos bo‘lgan noyob ishbilarmonlik 
layoqati yer, mehnat, kapital va tadbirkorlik qobiliyati mahsulot ishlab chiqarish va 
xizmatlarni ma‘lum turini tashkillashtirish uchun bir joyga jam bo‘lar ekan, ularni 
umumiy qilib, tovar ishlab chiqarish omillari deyish mumkin . 
Har bir resurs undan ishlab chiqarishda foydalanganda ma‘lum samara beradi. 
Resurs keltiradigan natija o‘z chegaralariga ega. Har qanday resursdan eng yaxshi, 
oqilona foydalanilgan taqdirda ham ma‘lum chegaradan ortiq mahsulot yaratib 
bo‘lmaydi.