1. Mexanik dastgohlarni tarixiy rivojlanishi O`rta asrlarda mexanik dastgohlarning metallurgik tashkilotlardagi holati

1-Maruza. Kirish. Metallurgik texnikasining rivojlanishidagi asosiy yo’llanmalarini. Metallurgik jarayonlarning tavsiflanishi.

Reja:

1. Mexanik dastgohlarni tarixiy rivojlanishi

2. O`rta asrlarda mexanik dastgohlarning metallurgik tashkilotlardagi holati

3. Metallurgik zavodlarni yangi texnоlogiyaga o`tishi

Metallurgiya bu ilm fan sohasi, texnologiya va sanoat sohasini hamda rudalardan metallarni ajratib olish va boshqa turdagi metall tarkibli materiallarni o`z ichiga qamrab olish kiradi. Metallurgiya Tog’-kon kombinatining asosiy qismlaridan biri hisoblanib, u geologiya, konchilik ishi, foydali qazilmalarni boyitish, metallurgiya va metallarni qayta ishlash va boshqalarni o`z ichiga oladi .

Dastlab ish qurol sifatida toshlardan foydalanilgan keyinchalik, ish quroli sifatida ishlatilgan metall bu mis xisoblanadi. Bunga shu sabab bo`ldiki, mis odatda tabiatda erkin holatda uchraydi. Metallarning nomlanishi uzoq davrlardan beri ma`lum: mis davri , bronza davri va temir davridan buyon.

Birinchi metall skalalar parodalaridan olingan. Bunda avval tosh qizdirilgan , keyin sovuq suvda sovutilgan, buning natijasida tosh yorilgan. Buning natijasida mis nafaqat mo`rtlashdi, balki tarkibidagi mis ham erigan chunki misni erish temperaturasi (1083<sup>0</sup>). Metallarga bo`lgan ehtiyoj nafaqat ishlab chiqarishda balki metallurgik zavodlarni qurishda ham keng ahamiyatga ega bo`ldi hamda ishlab chiqaruvchi metallarni samaradorligini oshirdi.

Qadimda 11 xil metall nomlari mavjud bo`lgan: oltin, kumush, mis, qalay, Qo`rg’oshin, rux, temir, platina, simob, sur'ma va mish'yak. 18 asr oxirlariga kelib ularning soni oshdi 20 ga, 19 asrning oxirida esa 50 ga. hozirgi davrga kelib ishlab chiqarishda metallarning 80 xil turi ishlatiladi. Metallarga bo`lgan ehtiyoj yildan yilga oshmoqda. hozirgi kunda metallarsiz, ilm fan soxasini, mashinalarni tasavvur qilib bo`lmaydi. Metallarning yangi turlarini rivojlanishi atom energetikasini rivojlanishida, kosmik texnikalarni, aviatsiya tezligi, radiotexnika va komp'yuter texnikalarining rivojlanishiga ham katta ta`sir qildi. Metallarning tarqalishi turlicha, bir necha foizlardan, millionlabgacha.

Metallarni ko`p qismini temir tashkil etadi, undan cho`yan hamda po`lat ishlab chiqariladi. Hozirgi kunda chugunni ishlab chiqarish yiliga 600 mln t ga teng, po`latniki esa yiliga 700 mln t. tashkil qiladi. Rangli metallarni umumiy ishlab chiqarish rivojlangan davlatlarda yiliga 30-35 mln.t tashkil etadi. Rangli metallarni har yilgi ishlab chiqarilishi, ularning yillik ishlab chiqarishining o`rtacha 10-15 % tashkil etadi.