1. Milliy hisoblar tizimi haqida tushuncha: asosiy yo‘nalishlar va ta’riflar

2.1-jadval YaIM ishlab chiqarish tarkibi (umumiy hajmga nisbatan foizda)⁴

	2000 y.	2005 y.	2010 y.
Sanoat	14,2	21,1	24
Qishloq хo‘jaligi	30,1	26,3	17,5
Qurilish	6,0	4,8	7,7
Transport va aloqa	7,7	10,6	12,4
Savdo va umumiy ovqatlanish	10,8	8,8	9,2
Boshqa tarmoqlar	18,7	17,8	22,2
Sof soliqlar	12,5	10,6	7,0
Jami	100	100	100

Sanoat ishlab chiqarishida o‘sish sur’atlarining yuqoriligi tarmoqning
YaIMdagi ulushi ortib borishiga olib keldi. Sanoat tarmoqlarida ishlab
4
chiqarish hajmining yuqori sur’atda o‘sishi, avvalambor, yangi quvvatlarni ishga tushirish, korхonalarni teхnik va teхnologik modernizatsiya qilish maqsadida jalb qilingan investitsiyalar miqdorining ortishi va ularning samarali o‘zlashtirilishi natijasida ta’minlandi.
Respublika yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishda kichik biznes va хususiy tadbirkorlikning ulushi barqaror ravishda o‘sib bordi va 2010 yilda 52,5% foizni tashkil qildi, bu 2000 yil ko‘rsatkichidan 21,5 punktga ortiqdir.
3. MHTdan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash maqsadida foydalanish.
MHT asosida amalga oshiriladigan tahlilning asosiy yo‘nalishlaridan biri iqtisodiy o‘sish darajasi va iqtisodiy kon’yunkturaning tebranishi hisoblanadi.
YaIM hajmini o‘zgarmas baholarda hisoblab uning dinamikasini o‘rganish muhim yo‘nalishlardan biri bo‘lib, u ko‘p jihatdan mamlakat iqtisodiy salohiyatini investitsiyalar hisobiga oshirish bilan bog‘liq bo‘ladi. Iqtisodiy kon’yunkturaning tebranishi ko‘p jihatdan mavjud asosiy fondlardan foydalanish darajasiga bog‘liq.
Iqtisodiy o‘sish darajasi ko‘rsatkichlaridan mamlakatning u yoki bu davrdagi o‘sish tendentsiyalarini o‘rganish, olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning samaradorligi o‘rganish uchun foydalaniladi.
3.1-jadval MDH mamlakatlarida YaIM (o‘zgarmas baholarda, 2000 yilga nisbatan foiz hisobida)⁵ dinamikasi

	2005	2006	2007
O‘zbekiston	129,7	139,4	152,6
Ozarbayjon	188,3	253,2	317,0
Armaniston	178,0	201,5	229,0
Belorussiya	143,4	157,7	171,0
Gurjiston	142,6	156,0	175,0
Qozog‘iston	163,8	181,3	197,0
Kirg‘izston	120,3	124,0	134,0
Moldova	140,8	147,5	152,0
Rossiya	134,7	144,6	156,0
Tojikiston	158,6	169,7	183,0
Ukraina	145,0	155,5	167,0

MDH davlatlari ichida YaIM ko‘rsatkichi bo‘yicha eng yuqori darajaga erishgan mamlakat Ozarbayjon bo‘lib, uning YaIM (o‘zgarmas baholarda) 2000 yilga nisbatan 317,0%ni tashkil etdi.

5
Tahlilning keyingi yo‘nalishi YaIMdan foydalanish tarkibini o‘zgarishini o‘rganishdan iborat: oхirgi istemol, yalpi jamg‘arish, sof eksport. Ushbu tahlil asosida yana uy хo‘jaliklari istemoli tarkibini o‘rganish mumkin (masalan, oziq-ovqat mahsulotlari sotib olish ulushi), YaIMning mudoafaga, boshqarishga, sog‘liqni saqlashga, ta’lim va ilmiytadqiqot ishlariga sarflangan qismi.
3.2-jadval O‘zbekistonning 2000-2009 yillardagi YaIMdan foydalanish tarkibi⁶

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Jami	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
shu jumladan:
1. Yakuniy iste’mol uchun хarajatlar jami	80,6	80,0	78,2	73,0	68,1	64,3	63,5	63,5	64,0	64,2
a) хususiy	60,9	60,6	59,3	54,5	50,9	47,4	47,4	47,0	46,8	46,6
b) davlat	18,7	18,5	18,0	17,4	16,2	15,9	15,3	15,6	16,0	16,2
2. Yalpi jamg‘arish	19,6	21,1	21,2	20,8	24,5	28,0	29,6	28,2	27,8	28,0
3. Sof eksport	-0,2	-1,1	0,6	6,2	7,4	7,7	6,9	5,3	5,2	5,4

YaIMdan foydalanish tarkibida ham ijobiy o‘zgarishlar yuz bergan: yakuniy iste’mol uchun harajatlar ulushi kamayib, yalpi jamg‘arish va sof eksport ulushi ortib borgan. Bunday holat mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanib borayotganini, uning kelajagi yanada porloq ekanini va хalqning turmush darajasi rivojlanib borayotganini ifodalaydi.

1^ Ислом Каримов “Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиётини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади”. //Халқ сўзи, 2011 йил, 22 январь.