1-mustaqil ish mavzu: tovar, mahsulot, xizmatlarga boʻlgan talab funksiyasini qurish bajardi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Ehtimollar va statistika fanidan

1-MUSTAQIL ISH

Mavzu: TOVAR, MAHSULOT, XIZMATLARGA BOʻLGAN TALAB FUNKSIYASINI QURISH
Bajardi: Ashurova Laylo
Tekshirdi:Qodirov Farxod
Toshkent – 2023
Mening g’oyam Fransiyada ishlab chiqariladigan “Chanel” nomi ositdagi atir edi. Bu bo’yicha Telegram ilovasida so’rovnoma o’tkazdim va quydagicha narxlarni belgiladim:10$, 20$, 30$, 40$, 50$, 60$, 70$, 80$ va quydagicha jadval qildim.

				Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda
№ , i	Baho, pi	Ni	Talab, D(pi)	(pi-300)* D(pi)	(pi-350)* D(pi)	(pi-400)* D(pi)	(pi-450)* D(pi)	(pi-500)* D(pi)	(pi-550)* D(pi)	(pi-600)* D(pi)	(pi-650)* D(pi)	(pi-1400)* D(pi)
1	2	3	4	5	7	8	9	10	11	12	13	14
1	500	12	48	9600	7200	4800	2400	0	-2400	-4800	-7200	-43200
2	600	1	36	10800	9000	7200	5400	3600	1800	0	-1800	-28800
3	700	3	35	14000	12250	10500	8750	7000	5250	3500	1750	-24500
4	800	2	32	16000	14400	12800	11200	9600	8000	6400	4800	-19200
5	1000	5	30	21000	19500	18000	16500	15000	13500	12000	10500	-12000
6	1200	5	25	22500	21250	20000	18750	17500	16250	15000	13750	-5000
7	1350	1	20	21000	20000	19000	18000	17000	16000	15000	14000	-1000
8	1500	5	19	22800	21850	20900	19950	19000	18050	17100	16150	1900
9	1800	0	14	21000	20300	19600	18900	18200	17500	16800	16100	5600
10	2000	14	14	23800	23100	22400	21700	21000	20300	19600	18900	8400
				23800	23100	22400	21700	21000	20300	19600	18900	8400

Talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi – bu 4-ustunni 2-ustunga bogʻliqligidir. Jadvalfagi bogʻliqlikni 10 ta nuqtasi boʻyicha talab egri chizigʻini eng kichik kvadratlar usulida yasaymiz.
Aytaylik bitta xizmatni ko’rsatishdagi sarf-xarajat 500 ming soʻmni tashkil qilsin. Hozirgina talab funksiyasi topilgan bozorda ushbu darslikni qanday bahoda sotish lozim? Buning uchun har bir kitobdan olingan daromadni talab qilingan xizmatlar soni ga koʻpaytiramiz. Natijada har bir darslik uchun baho 1 200 ming soʻm qilib belgilanganda
Chiziqli regressiya tenglamasi ni qurish uchun, noma’lum va parametrlar topish formulalari quyidagicha:
=50,4595445 =-0,020226676

Juft chiziqli regressiyada determinatsiya koeffitsiyenti - juft chiziqli korryelyatsiya koeffitsiyenti kvadratiga teng.

= 0,907385165

Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsiyenti – y va x belgilar oʻrtasidagi chiziqli bogʻliqlik zichligi koʻrsatkichidir.

= -0,952567669

Bu yerda - faktorning oʻrtacha kvadratik chetlanishi,

- natijaning oʻrtacha kvadratik chetlanishi.
Xulosa
Jadvaldan koʻrinib turibdiki sarf-xarajatlarning oshib borishi bilan optimal ishlab chiqarish kerak boʻlgan mahsulotlar soni kamayapti va har bir xizmatning bahosi ortib borayapti. Sarf xarajatning 50 ming soʻmga oʻzgarishi, xizma bahosini oʻzgarishiga olib kelishi ham, olib kelmasligi ham mumkin. Talab funksiyasini mikrostrukturasi shunda namoyon boʻladiki – bahono unchalik katta boʻlmagan miqdorda oʻzgarishi, isteʼmolchilarning juda katta guruhlarini sotib olishdan voz kechishiga olib kelishi mumkin, bu esa foydaning kamayishiga olib keladi.
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchi uchun soliqlarning oshirilishi natijasida tovar narxining oshirilishi, ishlab chiqaruvchi hamma yukni isteʼmolchiga tashlaydi deyish notoʻgʻri fikr. Ishlab chiqaruvchi ham talabni kamayishi, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini kamayishi hisobiga zarar koʻradi. Iqtisodiyot nazariyasiga qonunlariga koʻra soliq oshirilishi oqibatlarini ishlab chiqaruvchi ham, isteʼmolchilar ham boʻlib olishadi.
Shunday qilib sarf-xarajatlar inflyatsiyasi iqtisodiyotga taʼsiri aynan mana shunday. Shuni taʻkidlash lozimki bozor tuzilmalari barcha isteʼmolchilarni qondirish imkoniyatiga ega emaslar, chunki bu foydali emas. 48 ta soʻrov oʻtqazilgan isteʼmolchilardan faqat 12 tasi 25% gina minimal sarf-xarajatlar boʻlgandagina ushbu xizmatni sotib olish imkoniyatiga ega boʻlar ekanlar. Agar jamiyat barcha fuqarolarni biror narsa bilan taʼminlashni xoxlasa, u holda uni tekinga tarqatish lozim, masalan maktablarda oʻquv darsliklari tekin tarqatilganidek.
Yana qo’shimcha qilib shuni aytish mumkinki mening bu xizmat ko’rsatishimga bo’lgan talab ko’proq eng qimmat narxga ya’ni 2 000 000 so’mga to’g’ri kelyapti qariyib 14 ta istemolchi xarid qilishga tayyor. Men uchun maksimal daromad faqatgina 2 000 000 so’mga to’g’ri keldi.