1. Oila – jamiyat poydevori. Zamonaviy oilada bolani noto'g'ri tarbiyalash

---

Xalq pedagogikasida oila,bola va ota-ona.
muammolari.Bola shaxsi,uning rivojlanishi va muhitning 
boĝliqligi 
Reja: 
1.Oila – jamiyat poydevori. 
2.Zamonaviy oilada bolani noto'g'ri tarbiyalash. 
3.To'g'ri tarbiya usullari. 
Bola uchun oila – bu iliqlik, sevgi, ota-onalarni tushunish. Zamonaviy 
jamiyatda ko’plab oilaviy qadriyatlar yosh avlod uchun o’z ahamiyatini 
yo’qotmoqda. Kattalarni hurmat qilish endi bolalar tomonidan har doim 
ham hurmat qilinmaydi. Ota-onalar ba’zan farzandlari bilan kamroq 
vaqt o’tkazadilar, ularning ta’limiga kuch va bilimlarini sarflamaydilar, 
pul topish va oilani boqish ba’zi ota-onalarning birinchi rejasining 
ustuvor yo’nalishi hisoblanadi. 
Oilaning jamiyatdagi o’rni va tarbiya muammolari Jamiyat zamonaviy 
oilalarga tarbiya berish huquqlarini taqozo etadi, uning asosini bolaning 
shaxsiyati tashkil etadi, jazolar taqiqlanadi, oila instituti o’z ahamiyatini 
yo’qotadi. Ba’zi oilalar fuqarolik nikohida yashaydi, bu esa bolalarni 
qonuniy bo’lish imkoniyatidan mahrum qiladi. Ota-onalarning nikohi 
buzilib, oila to’liq bo’lmasa, bolalar psixologik stressga duchor bo’lsa, 
ota-onalarning muammolari ham kuchayadi. Baxtli kelajak farzand 
uchun mehribon ota-onalar bilan to’liq oila bo’lishi muhimdir. Pul, 
shaxsiy, ishdagi, turmush o’rtoqlar, qarindoshlar bilan 
munosabatlardagi muammolar odamlarning uyg’un hayotiga yomon 
ta’sir qiladi. Ota-onalardan o’rganish, his-tuyg’ularingizni nazorat qilish, 
bolalar bilan muloqot qilish, ishlash, dam olish uchun vaqtingizni tashkil 
qilish usullarini izlash muhimdir. Oilaning baxti topilgan pul miqdoriga 
emas, balki ma’lum bir oila ega bo’lishi mumkin bo’lgan daromaddan 
oqilona foydalanishga bog’liq. Oilaviy kengashda oilaning uyg’unligi 
uchun asosiy va zarur bo’lgan narsani hal qilish, keyin esa o’z 
maqsadlaringizga erishish yo’llarini izlash tavsiya etiladi.

---

 Zamonaviy oilada bolalarni noto’g’ri tarbiyalash, rivojlanishining 
sabablari Bir nechta muhim sabablar mavjud: Ko’pgina bolalar o’zlari 
uchun yaratilgan. O’yin maydonchasida onalar suhbatlashadi, bolalar 
o’zlari dunyoni o’rganishadi. Ota-onalar, hayotda ko’p ish qilish uchun, 
bola bilan muloqot qilishda ba’zi ishlarni bajaradilar. Ularning baxti 
uchun ota-onaning vaqti sivilizatsiyaning barcha ne’matlaridan, birga 
o’tkazgan vaqtlari oila boyligidan qimmatroqdir. Ta’limga ruxsat berish. 
Avvalo, bolalar bundan aziyat chekadi, chunki ularning ichki uyg’unligi 
va ma’naviyati buziladi, sog’lom odamning ijtimoiylashuvi chegaralari 
o’chiriladi. Ota-onalar bolani yomonlashtiryaptimi yoki yo’qmi, bunday 
tarbiyaga e’tibor qaratishlari haqida o’ylashlari kerak, sevimli 
farzandlarining barkamol rivojlanishi uchun bu masalada o’rta joyni 
topish yaxshiroqdir. Axborot texnologiyalarining bolalarga zararli ta’siri. 
Radiatsiya, psixologik kasalliklar, stress, asabiylashish, kayfiyat, haddan 
tashqari qo’zg’alish – rivojlanayotgan shaxsga bunday ta’sir qilishning 
asosiy sabablari. Dono ota-onalar bolaning uyg’unligi va xotirjamligini 
buzish imkoniyatini cheklashlari muhimdir. Bolalar iste’molchiligi. Yaqin 
odamlar o’zlarining ehtiyojlarini, imkoniyatlarini unutib, bolaning 
barcha istaklarini qondirish uchun ishlaydi va yashaydi. Bolani o’z 
misolingiz va bolaligingiz haqidagi hikoyalaringiz bilan ishlashga 
o’rgatish, uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun pul topish, munosib 
bo’lish kerakligini ko’rsatish to’g’riroq bo’ladi. Zamonaviy oilaning baxt-
saodati oila qadriyatlari, jamiyat va ta’limning to‘g‘ri asoslari posbonlari 
bo‘lgan ota-onalar qo‘lida. Farzandlaringizga to’g’ri sotsializatsiyaga, 
barkamol rivojlanishga yordam bering, ularning ichki kuchli tomonlarini, 
qobiliyatlarini, xarakterini hisobga oling. Ularning adolatli ustozlari va 
yaxshi do’stlari, suhbatdoshlari bo’ling, ularni tinglashni va eshitishni 
o’rganing, shunda siz bolalarni tarbiyalashdagi muammolarni hal qila 
olasiz. Ota onalar majlisi Yig’ilish mavzusi bo’yicha sinf rahbarining 
hisoboti “Zamonaviy oilaviy tarbiya muammolari”. Bolalar erkinlik va 
tenglikni orzu qiladilar va eng muhimi, o’zlarini shaxs sifatida hurmat 
qilishni qadrlashadi. Va ular kattalar kabi azoblanadi – giyohvandlikdan, 
tushunmovchilikdan, yolg’izlikdan. Albatta, har kimning onasi va otasi, 
o’qituvchilari, o’qituvchilari bor, ularni Xudo yuborgan. Ammo jazolash, 

---

ruxsat berish yoki taqiqlash, maqtash, ko’rsatmalar berish, biz 
unutmasligimiz kerak: bola tanlash huquqiga ega, o’z xatolari va 
saboqlari, halollik va hurmatga ega. Bugungi uchrashuvimiz mavzusi 
“Zamonaviy oilaviy ta’lim muammosi”. Oila jamiyat a'zolarining o'zaro 
xohish-istak asosida yaratilgan, o’zaro iqtisodiy munosabatlar bilan 
bog’langan va oilaning har bir a’zosi uchun ma’naviy mas’uliyat 
yuklaydigan asosiy bo’g’inidir. Oila tarbiyasi – bu bolalarni tarbiyalash 
jarayoni, ota-onalar tomonidan bolalarning ma’naviy, intellektual, 
jismoniy, estetik, mehnat qobiliyatlari va fazilatlarini ongli ravishda 
shakllantirish jarayoni. Nima uchun ota-onalar oilaviy tarbiyaning 
muhimligini tushunishlari kerak? Zamonaviy pedagoglar, psixologlar va 
olimlarning tadqiqotlariga ko‘ra, farzand tarbiyasining 86 foizi oilaga 
bog‘liq ekan. Faqat 14% bolalar ta’lim muassasalarida, ko’chada va 
hokazolarda ta’lim. Bunday yuqori foizga nima sabab bo’ladi? 1) Oilaviy 
tarbiya chuqur hissiy intim xarakter bilan ajralib turadi. Bunday 
tarbiyaning “yo‘lboshchisi” ota-ona mehri va muayyan tuyg‘ulardir. Har 
qanday ona o’z farzandini juda nozik his qiladi, u bilan turli xil quvonch, 
qayg’u, baxt, qayg’ularni boshdan kechirdi. Boshqa odamlar bilan hech 
qanday munosabat bola bilan bunday chuqur hissiy aloqani bermaydi. 
Otalik yuksak axloqiy ijtimoiy fazilatdir. 2) Oilaviy tarbiya ona, ota va 
boshqa qarindoshlarning doimiy va uzoq muddatli tarbiyaviy ta’siri bilan 
tavsiflanadi. Asab tizimining ijobiy rivojlanishini ta’minlaydi, bolaning 
qobiliyatlari va odatlarini shakllantiradi. Talablarning birligida 
farqlanadi. 3) Oilada bolani hayotining birinchi kunlaridanoq turli xil 
tadbirlarga (turli transport turlarida sayohat qilish, turli jamoat joylariga 
– do’konlarga, teatrlarga, muzeylarga tashrif buyurish, bir yarim 
yoshdan boshlab) jalb qilish uchun ob’ektiv imkoniyatlar mavjud. Bolani 
mehnat faoliyatiga kiritish – mehnat topshiriqlari). 4) Faqat oilaviy 
ta’lim insonning jinsini tushunishga va haqiqiy rol o’ynash xatti-
harakatini o’zlashtirishga imkon beradi (ular kundalik hayotda ota va 
onaning xatti-harakatlarini kuzatadilar). 5) Oilaviy tarbiya kundalik 
turmush madaniyatini rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. 
Har bir oilada ma’lum an’analar mavjud – tug’ilgan kunlarni nishonlash, 
boshqa har qanday bayramlar, ular davomida bola mehmonlarni qabul 

---

qilish madaniyatini o’rganadi, stolda suhbatlar o’tkazadi va hokazo.
Demak, oila tarbiyasining muvaffaqiyatini belgilovchi omillar haqida 
gapiramiz. Ammo zamonaviy hayot o’z shartlarini belgilaydi va ko’plab 
oilalar juda ko’p muammolarga duch kelishadi. O’ylab ko’ring 
zamonaviy oilaviy ta’limning asosiy muammolari. – Oilada bolalarni 
tarbiyalashning aniq strategiyasining yo’qligi: ota-onalar tarbiya 
strategiyasini qanday tanlashadi (ota-onalari misolida, ularning ota-
onalarini tarbiyalash tizimiga qarama-qarshi, pedagogik adabiyotlarga 
ko’ra tizimni tanlash). Ko’pincha ota-onalar o’z farzandlarini tarbiyalash 
tizimi bo’yicha kelisha olmasligini kuzatish mumkin. Tarbiya haqida 
ma’lumotlarning etishmasligi (adabiyot, video materiallar) ham 
dolzarbdir, shuning uchun ba’zi ota-onalar bolalarni qanday 
tarbiyalashni bilishmaydi. – Qiyin yashash sharoitlari, o’zgaruvchan 
qadriyatlar va hayot ustuvorliklari. Ota-onalar o’z oldiga qo’ygan asosiy 
vazifa – bolasini ovqatlantirish va munosib kiyintirishdir. Kitoblar, o’quv 
o’yinlari, o’quv kompyuter dasturlarini sotib olishga hozir har bir 
oilaning qurbi yetmaydi. Ma’naviy tarbiya tizimi mavjud emas – “tinga” 
intilishda ma’naviyat va axloq haqida o’ylash uchun har doim ham vaqt 
va kuch etarli emas. 

---

Muhim ijtimoiy muhitning ota-onalarga ta’sirini cheklash(katta 
avloddan yoshlarga tajriba o’tkazilmasligi, teatr, ko’rgazmalar, muzeylar 
va boshqalar orqali tajriba o’tkazilmasligi) – Nikohning etuk bo’lmagan 
yaratilishi, oilani yaratishda motivatsiyaning yo’qligi, farzand ko’rishga 
psixologik tayyor emaslik. Na ma’lumoti, na tajribasi, na ishi bor yosh 
onalar va otalar nima uchun farzand dunyoga keltirgani va unga qanday 
g‘amxo‘rlik qilish haqida tasavvurga ega emas. Bola – bu boshqa 
birovning ehtiyojlarini qondirish uchun o’zingizni rad etish qobiliyati. 
Ana shu muammolardan kelib chiqib, bolalar ota-onasining “garovi”ga 
aylanadi. Bolalar uchun oilada bolaning xarakterini shakllantiradigan 
ma’lum bir rol belgilanadi. “Qiyin” oilalar misolida asosiy “rollarni” 
ko’rib chiqing. “Oila buti”. Bola o’zini qanday tutmasin, oilaning umumiy 
hayratiga sabab bo’ladi. Ular unga asosan ta’sirchan ohangda murojaat 
qilishadi. Uning biron bir yoki deyarli har qanday injiqliklari kattalar 
tomonidan darhol amalga oshiriladi va buni qilmagan kattalardan biri 
qolganlari tomonidan qoralanadi. Oilaning hayoti, go’yo, butunlay 
bolaga bag’ishlangan. Bir qarashda, bu bolalarning mutlaqo tushunarli 
sevgisi kabi ko’rinadi. Boladan but yasagan odamlar “bolalar uchun 
yashashlarini” juda ishonchli isbotlaydilar. Ba’zida bu to’g’ri, ammo 
bolaga nisbatan bunday munosabatni ma’qullash qiyin. Bunday 
muhitda u erkalanib, injiq, eng muhimi, o’zini o’ylaydigan bo’lib 
ulg’ayadi, chunki u bolaligidanoq o’z shaxsini koinot markaziga 
qo’yishga odatlangan. Ba’zi hollarda, bolaga bo’lgan bunday “cheksiz” 
sevgi, ko’rinadigan darajada befarq emas, masalan, uni butlarga 
ko’tarish kattalar raqobatining aksi bo’lishi mumkin. Kattalarning har 
biri – onasi, dadasi va boshqalar bolaga nisbatan mehr-muhabbatni 
namoyon etib, oilada o’z ustunligini ta’minlashga harakat qiladi. Shu 
bilan birga, har birining bolaga g’amxo’rlik qilish uchun qo’shgan 
“hissasi” miqdori kattalarning “o’yinida” bilvosita kozır bo’lib chiqadi. 

---

Boshqa variant ham mumkin: “oila buti” o’zi bilmagan holda, kattalar 
o’rtasidagi xayoliy hamkorlik sharoitida oila o’chog’ini qo’llab-
quvvatlovchi tsement omili vazifasini bajaradi. Oilada haqiqiy o’zaro 
tushunish, hissiy qo’llab-quvvatlashga tayyorlik yo’q, lekin hamma 
farovonlik ko’rinishini saqlab qolishdan manfaatdor va bolaga bo’lgan 
umumiy hayrat oilaviy “birlik” timsoliga aylandi. “Onamning 
xazinasi”Bunday holda, bola universal emas, balki kimningdir shaxsiy 
butidir. Bolaga bunday rolni yuklashda juda ko’p murakkab psixologik 
sabablar bo’lishi mumkin (nikohdan norozi ona ongsiz ravishda bolaga 
o’ziga xos ehtirosni, nazokatni, fidoyilikni to’kishga harakat qiladi – 
xuddi shu narsa dadam bilan sodir bo’ladi). Bolani qiyin ahvolga solib 
qo’yishadi: u kattalardan birining unga nisbatan o’ziga xos 
munosabatini go’zal his qiladi, lekin boshqasi tomonidan xuddi shunday 
munosabatning yo’qligi ham keskin sezilmaydi. Bir necha oqsoqollar, 
ular boshqalar bilan ekanligini aniq anglab esa.Birovning sevimli roli, 
bolaga yuklangan, ko’pincha kattalar o’rtasidagi keskin raqobatni 
ko’rsatadi. Kattalar raqobati odatda bolaga an’anaviy savolda namoyon 
bo’ladi: “Kimni ko’proq sevasiz? “Kattalar bolani shikastlaydilar va 
yo’ldan ozdiradilar, uni beixtiyor ikkiyuzlamachilikka va topqirlik. 
“Yaxshi”. Odatda hamma yaxshi tarbiyali, itoatkor, namunali boladan 
mamnun bo’ladi, u bilan kamroq muammo va ota-onaning g’ururiga 
ko’proq sabab bo’ladi. Shu bilan birga, kattalarning bolani aybsiz 
qilishga urinishi ortida ko’pincha oilada etarli darajada hamkorlik muhiti 
mavjud. Odamlar bir-biriga qanday qilib hissiy jihatdan kirib borishni, 
oilada eng ichki va og’riqli narsalarni bo’lishishni bilishmaydi va zarur 
deb hisoblamaydilar. Oqilona, insoniy yechim yo’llarini izlashdan ko’ra, 
hech qanday ziddiyat yo’q deb ko’rsatish afzalroqdir. Boladan, avvalo, 
odob-axloqqa rioya qilish kutiladi va u bu umidlarini o’zining namunali 
xulq-atvori bilan tasdiqlaydi va buning uchun u kattalar tomonidan 
mukofotlanadi. Bundan oldin bolaning ichki hayotining haqiqiy 
mazmuni nima, mohiyatiga ko’ra, hech kimni qiziqtirmaydi. Doimiy 
ikkiyuzlamachilik esa bola uchun hayot uchun mavjudlik normasiga 
aylanadi. 

---

Uyda o’rnak bo’ladigan bola birdaniga noqonuniy xatti-harakatlar qilib, 
oila a’zolarini chin dildan sarosimaga solib qo’yishi odatiy hol emas. 
Bunga qo’shimcha qilamizki, ko’pincha ota-onalar bolaga yaxshi o’g’il 
rolini yuklash orqali o’zlarining g’ururlarini ongsiz ravishda hayratda 
qoldiradilar va bolani oilaviy obro’-e’tiborni saqlashga majbur qiladilar. 
Shu bilan birga, bola ota-onalarning o’ziga bo’lgan da’volari va uning 
yutuqlari bu da’volarga mos kelmasligidan qo’rqish orqali shakllanadi va 
tarbiyalanadi. Agar dastlab ota-onasi bolaning xatti-harakatlaridagi har 
bir xatoni uning xayoliga solib qo’ysa, keyinchalik u hayotdagi har 
qanday, hatto eng kichik muvaffaqiyatsizlik uchun o’zini ayblaydi. 
Bolalikda u butun oilani bu bilan yiqitadi, deb aytish mumkin: kattalar 
sifatida u o’zining pastligini, to’lovga qodir emasligini umidlarini 
tasdiqlamaslikda ko’radi, bu uni qiyinchiliklarga, tanqidlarga va 
muqarrar xatolarga zaif qiladi. U o’ziga mustaqil shaxs sifatida emas, 
balki ota-onaning talabchan ko’zlari bilan qarashda davom etadi … 
Shunday qilib, “juda yaxshi” bola har doim ham to’g’ri tarbiyaning dalili 
emas. Maxsus holat – bu “kasal bola” ning roli. Albatta, sog’lig’I alohida 
e’tibor va g’amxo’rlikni talab qiladigan ko’plab bolalar bor. Biroq, 
hayotda quyidagi rasmni ham kuzatish mumkin: uzoq vaqt davomida 
kasal bo’lgan bola deyarli tuzalib ketadi va o’zini boshqa barcha bolalar 
bilan teng his qilishni xohlaydi, lekin oilada kimdir o’jarlik bilan uni 
kasal, zaif va zaif deb talqin qilishda davom etadi. Boshqalardan unga 
nisbatan xuddi shunday munosabatni talab qiladi. Bu erda oila 
a’zolaridan biri uchun bolaning kasalligining shartli “foydasi” aniqlanadi. 
Yoki u yana kimningdir o’yinida kozır bo’lib xizmat qilishga chaqiriladi 
yoki kimningdir o’zini tasdiqlash vositasi sifatida. 
Boshqa hollarda, kattalar bola bilan munosabatlarining o’rnatilgan 
stereotipini buzishni xohlamaydilar va ehtimol buni xohlamaydilar. 
Ma’naviy aloqaning yangi to’laqonli shakllarini izlashdan ko’ra, unga 
kasal bo’lgandek munosabatda bo’lish, uning atrofida odat tusiga 
kirishni davom ettirish osonroq. Bundan tashqari, vasiyning vazifasi ota-
onaning o’sib borayotgan bolaga nisbatan vakolatlarini kengaytiradi. 

---

Ko’ramizki, bolaga kasal rolini yuklash u bilan xayoliy hamkorlik 
qilishdan, ya’ni haqiqiy hamkorlikni almashtirishdan boshqa narsa bo’lib 
chiqishi mumkin. Yana bir g’ayritabiiy rol – bu Zolushka roli Agar bola 
ochiqchasiga uyda xizmatkorga aylantirilsa va eng yaxshi narsa, shu 
jumladan rag’batlantirish oilada boshqa bolalar yoki kattalarga tegishli 
bo’lsa. Bu rolni o’ynashga majbur bo’lgan bola kamsitilgan, ishonchsiz, 
hasadgo’y va mustaqil bo’lmagan holda o’sadi. Ammo bu allaqachon 
kattalar o’zlari uchun foydali bo’lgan funktsiyada bolani xudbinlik bilan 
ishlatishlarining haddan tashqari misolidir. Ko’rib chiqilgan barcha 
holatlarda biz bolani kattalar tomonidan o’z shaxsiy maqsadiga erishish 
vositasi (o’zini o’zi tasdiqlash, ta’lim uchun javobgarlikni olib tashlash) 
yoki umuman ta’lim vazifasini o’z zimmasiga olishni istamaslik sifatida 
qabul qilishini ko’ramiz. Ko’rib chiqilgan barcha holatlarda bolalarda 
salbiy xarakterli xususiyatlar shakllanadi: ayollik, injiqlik, qarama-qarshi 
jinsdagi odamlar haqidagi g’oyalarni buzish, o’z-o’zidan ko’tarilgan 
da’volar yoki pastlik hissi. Bu misollarda kattalarni tarbiyalashda ongsiz 
ravishda yo‘l qo‘yiladigan xatolarni ko‘ramiz: “Olinglar, bolaligimda 
meni urib, so‘kishdi, hech narsa – katta bo‘ldim, odam bo‘ldim! Va har 
doim ham odamlar uni boshqacha yo’l bilan yaxshiroq odam qilishlari 
mumkinligini ayta olmaydi. Oddiy psixologik iqlimga ega oddiy sog’lom 
oilada bola hech qanday qat’iy rollarga mo’ljallanmagan. Ular uni yaxshi 
ko’rishadi – u o’zini “oila buti” kabi his qiladi, u hazil qildi, ular dahshatli 
bola sifatida qabul qilinadi, ular jazolanadi. O’zining mehrini qaytarishga 
urinib, u yaxshi bolaga, ba’zan esa ayyor bolaga aylanadi. U onaning 
xazinasi yoki dadamidir, lekin bularning barchasi o’tkinchi, chunki hech 
kim uni hatto ongsiz ravishda ham majburlamaydi. Ammo oddiy oilada 
hech qachon sodir bo’lmaydigan rollar: “Zolushka”, “ezilgan”. Oddiy 
oilada bolaning o’rni qanday? Bu yordamchi, teng huquqli ishtirokchi, 
qiziqarli shaxs, maslahatchi. Bunday tarbiya uslubi bilan bolada eng 
muhim fazilatlar paydo bo’ladi: qarindoshlar bilan hamjihatlik, 
atrofdagilar oldidagi shaxsiy javobgarlik, o’z oilasi hayotida ishtirok 
etishdan faxrlanish. Qanday qilib ijobiy natijalarga erishish va bolalarni 
tarbiyalashda xatolardan qochish kerak?Umuman olganda, oiladagi 
munosabatlarning shakllanishiga va ayniqsa, bolaning xarakteriga 

---

munosabatlar ta’sir qiladi – ya’ni oila a’zolaridan biriga nisbatan eng 
ko’p aytiladigan so’zlar va iboralar. Ijobiy munosabat – ular ijobiy 
munosabat, yuqori emotsionallik. Salbiy munosabatlar – zulm qilish, 
o’z-o’zini hurmat qilishni kamaytirish, kamsitish. Keling, bolalarga 
qaratilgan eng keng tarqalgan salbiy iboralarni ko’rib chiqaylik. (1-ilova) 
Keling, ijobiy munosabatni ko’rib chiqaylik. (2-ilova) Qanday qilib har 
biringiz o’z munosabatingizni o’zgartirishingiz mumkin? Ko’rsatma. 1-
qadam. Qarindoshlaringizdan sizga ma’lum vaqt (bir kun, ikki, uch) 
ergashishlarini so’rang va siz tez-tez ishlatadigan iboralarni yozing. 
Qadam 2. Muloqotdan salbiy ifodalarni tahlil qiling va olib tashlang. 
Qadam 3. Ularni ijobiy nusxalar bilan almashtiring. Psixologning 
maslahati “Konfliktni hal qilish” 1. Chuqur nafas oling – nafas oling. 2. 
Sekin tezlikda 10 gacha sanang. Shunday qilib, g’azab va g’azabning 
birinchi to’lqini yo’qoladi. 3. O’ylab ko’ring, hamma narsa haqiqatan 
ham shunchalik dahshatli, tuzatib bo’lmaydigan va bolaning hayoti va 
sog’lig’iga tahdid soladi. 4. Vaziyatni hal qilish uchun harakat qiling. 
Aybdorlik va uyat hissi hech qanday holatda bolaning baxtli va sog’lom 
bo’lishiga yordam bermaydi. Siz uning hayotini zerikarli qilmasligingiz 
kerak, ba’zida bolaga uning xatti-harakati va xatti-harakatlarini 
baholash umuman kerak emas, unga faqat ishonch hosil qilish kerak. 
Bolalarni tarbiyalash jarayonida ko’p narsa nafaqat ota-onalarning 
tajribasi va bilimiga, balki his qilish va taxmin qilish qobiliyatiga ham 
bog’liq.