1. Oqıw materialları

Dún`yaġa kóz-qarastıń mánisi. Áyne usı dáwirden baslap insannıń bir qansha rawajlanġan dún`yaġa kóz-qarası qálipleskeni haqqında hám ulıwma toplanġan bilimler, ámeliy kónlikpeler, júzege kelgen qádiriyatlar, ózi hám ózin qorshaġan dún`ya haqqındaġı túsinikleri jıyıntıġı sıpatındaġı adamlar dún`yaġa kóz-qarası tuwralı isenim menen sóz júrgiziw múmkin.
Turmıs tájiriybesi hám empirikalıq bilimler tiykarında qáliplesetuġın dún`yaġa kóz-qaras ápiwayı yaki empirikalıq dún`yaġa kóz-qaras dep ataladı hám insannıń dún`ya haqqındaġı túsiniklerinin bóleklerge ajıratılmaġan, sistemasız jıyıntıġı sıpatında ámel qıladı. Ol hár qanday dún`yaġa kóz-qarastıń negizi esaplanadı hám adamlarġa kúndelik turmısı, iskerligine jol kórsetip, áhmiyetli regulyativ funkciyanı atqaradı.
Dún`yaġa kóz-qaras – insannıń ózin qorshaġan bolmısqa hám óz-ózine bolġan múnásibetke baylanıslı jantasıwlar sisteması, sonday-aq adamlardıń usı jantasıwlar menen belgilangan turmıslıq idealları, itiqatları, biliw hám iskerlik principleri, qádiriyat hám orientirleri.
Bunday táriyplenetuġın dún`yaġa kóz-qaras tek insanġa tán bolıp, bul onda qáliplesken sana hám racional iskerliktiń orın alġanlıġı menen baylanıslı bolıp tabıladı. Bunda insan tek ġana túsinikler jaratıw hám pikir júrgiziw, juwmaqlar shıġarıw qábiletini payda etedi, al bálkim tayar bilimnen jańa bilim alıw ushın paydalana baslaydı. İnsannıń bunday iskerligin, onıń dóretiwshilik belsendiligin sıpatlawshı aqıl adamzat hám jámiyet evolyuciyasın jedellestiriwdiń qúdiretli faktorına aynaladı hám aqıbetinde insandı haywannan ajıratıw imkaniyatın beriwshi belgi sıpatında ámel qıladı.
Dún`yaġa kóz-qarasda sociallıq ortalıqtıń roli. Aqıl payda bolıwı menen insan ózin pikirlewshi janzat sıpatında ańlay baslaydı, onda óz «meni» hám ózgeler haqqında túsinigi qáliplesedi hám rawajlanadı. Usılayınsha ózin hám ózin qorshaġan bolmıstı ańlaydı, ózi hám basqa adamlardı, ózi hám sırtkı ortalıqtı parıqlaydı, aldın ózine málim bolmaġan dún`yanıń jańadan jańa qırların ańlay baslaydı. Bunday kóz-qaraslar insannıń ózi hám ózin qorshaġan bolmıs haqqındaġı túsinikleri jıyıntıġı sıpatında qáliplesetuġın dún`yaġa kóz-qaras negizin quraydı. Bunda insan ózine maqul hám namaqul nárselerdi parıqlaydı, bahalar beredi, ústinlikler sistemasın jaratadı hám belgili bir maqsetlerge erisiwde tiyisli tárizde is kóredi.
Demak, dún`yaġa kóz-qarasta biliw, qádiriyatlarġa múnásibet hám minez-qulıqtı belgilew funkciyaları jámlesedi.
Dún`yaġa kóz-qarastıń biliw funkciyası insanda qızıġıwshılıqtı oyatıwshı barlıq sorawlardı, sonday-aq belgili bir jol menen tabıwshı juwaplardı óz iwine aladı. Biliw adamlardıń dún`yaġa kóz-qarasın bayıtadı hám keńeytedi, ol jámiyettiń rawajlanıwına qarap jane de tereńirek hám mazmunına kóre bayıraq bolıp bara beredi.
Biraq dún`ya júda ren-báreń bolıp, udayı ózgeris procesin basınan keshiredi, qanaatlanarlı juwaplarġa iye bolmaġan sorawlar bolsa, úzil-kesil juwap beriw múmkin bolġan sorawlarġaqaraġanda kóbirek. Sol sebepli mashqalalarġa salıstırmalı belgili bir tárizmde jantasatuġın hár bir adamnın dún`yaġa kóz-qarası, sorawları hám juwapları udayı shaxsiy ózine tánlik penen ajıralıp turadı hám hesh bolmasa usı sebepke kóre bosqa adamlardıń dún`yaġa kóz-qarasına hesh qashan uqsamaġan.
Dún`yaġa kóz-qarastıń intellektual, emocional hám ruhıy tiykarlarınıń organikalıq baylanıslılıġı hám olardın jámlesken halda hár bir insan ushın absolyut belgili, individual ózgeshelikler sıpatında ámel qılıw bolıp tabıladı.
İntellektual, emocional hám ruhıy tiykarlar erk penen uyġınlıqta itiqatlar - adamlar belsendi qabul qılatuġın, olardıń sana dárejesi hám turmıstaġı baġdarlarına say keletuġın kóz-qaraslardı kóz-qaraslardı júzege keltiredi.
Dún`yaġa kóz-qarastıń áhmiyetli elementi shubha bolıp, ol dún`yaġa kóz-qarastı dogmatizm, yaġnıy birjaqlama, kritikalıq bolmaġan pikirlew, anaw yaki mınaw qaġıydanı shák-shubhasız haqıyqat dep qabıl qılıwdan asıraydı. Dogmatizmniń qarama-karsısı skepticizm bolıp, bunda shubha absolyutlesedi, pikirlewdiń tiykarġı faktorına aynanadi, biliw hám bolmıstı qabıl etiwdiń bas principi sıpatında ámel qıladı.