1. Orta Aziya qalalarinin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi

---

1.Orta Aziya qalalarinin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi 
 
Qadimgi dawirlerden-ak Orta Aziya qawim xaliqları otırıqshı h’a’m ko’shpeli 
turmıs keshirdi. Otırıqshı xalıq tiykarınan diyxanshıliq penen shug’ıllandı. B.e.b. 
VII-V a’a’., erte temir dawiri madeniy qatlamları Kushik, Kızıl, Tilla, Yaz 
tepelerde ushırasadı. Ertedegi temir asirinde O’zbekstanda Chust, Burgyulik 
madeniyatları uyrenilgen. Biraq Orta Aziyanin’ qadimgi tariyxı arxaikalıq, 
ellinistlik h’a’m kushan-sosanidler dawiri bolıp ushke bo’linedi. Orta Aziyada, 
Qazaxstan jerlerinde bronza h’a’m temir dawirleri arasındagı shegara barliq jerde 
birdey bilinbeydi. 
Kazaxstanda bul wakıtları Tagisken kurganlarında ushırasadı, olardı ertedegi, 
keshki dawir dep bo’liw mumkin. A’yyemgi kurganlarda b.e.b. IX-VIII a’a’. Ruw 
ko’semlerinin’ qabirleri qam gerbishten qurılgan mavzoleylerge jaylastırılgan. Keyin 
olarg’a tuwısqan h’a’m jaqın adamlarınin’ qa’birleri qosılg’an. Su’yeklerge bay inventar 
altın, bronza bezewleri, bronza oq jayları, gu’lal stanogı h’a’m qoldan tayarlang’an 
keramika ıdıslar qosıp ko’milgen. Tagisken kurganlarında Qazaxstannin’ keshki 
bronza dawirine tiyisli materialliq madeniyat u`lgileri payda boladı. 
Keshki gruppadag’ı b.e.b. VII-V a’a’. Kurganlarda da zatlar ko’p; olardın 
arasında sarmatlar tipindegi karıw-jaraklar, at-juwenleri, tag’aları, h’aywanat kelbeti 
turindegi iskusstvo usılında a’sheko’ylengen. Ayırım materiallar Tagisken zatlarınin’ 
Tw’sliq Sibir h’a’m Savromatlar madeniyatı menen baylanısın ko’rsetedi. Tegisken 
kurganları Gerodot jazıp kaldırg`an sharwa qawimler saklarga tiyisli. Saklar 

---

Sırdaryanin’ shıg’ısınan Pamirge deyingi araliqta jasagan. Olardan baska Oraylıq 
Kazaxstan, Altay, Semirechya, Tu`slik Sibirde temir a’sirinin’ baslarında bir-
birine jaqın qawimler ornalasqan. 
Wyg’arak esteliginde İnkardaryag’a jakın to’belikte jaylasqan. Wyg’arakta 70 
mazar to’be kazılgan, olar b.e.sh. VII-VI a’a’ tuwra keledi. Kabirler eski qatlamga, 
qazılgan shuqırlarga qoyılg’an. Eski qatlamdagı kabirlerdegi o’lini jerlew, jag`ıw 
ko’birek wshırasadı, su’yekti qamıstan islengen pa’ttege salıp, jer to’lege ko’mgen. 
O’liler shalkasına jatkarılıp, ayaqların jazıp, bası batıs, qubla-batısqa kamısqa salıp 
ko’milgen. Ayırım qabirler qamıs shiy menen jabılg’an. Tagisken h’a’m w’yg’arak 
qabirlerindegi swyekler janinda ıdıslar ushırasadı. Olar miynet quralları, qural-jarak 
(oq, qanjar, semser) bular erlerde, al h’ayallar qabirinde tas, bronzadan islengen ayna, 
boyaw izi bar su`yekler bar.