1. php dasturlash tili haqida ma’lumot

1.PHP dasturlash tili haqida ma’lumot. PHP – keng tarqalgan umumiy maqsadli dasturlash tilidir. Qisqacha aytganda PHP veb – serverda ishlaydigan veb-ilovani (skriptlarni) yozish uchun maxsus mo’ljallangan dasturlash tili hisoblanadi. PHP degan manoni anglatadi. Tilning sintaksisi C, Java PerlPhysics dan kelib chiqadi. PHP ning afzalligi veb- ishlab chiqaruvchilar tezda dinamik ravishda yaratilgan veb-sahifalarni yaratish qobiliyatidir. PHP ning Perl va S kabi tillari oldida muhm ustinligi PHP buyruqlari bilan HTML hujjatlarni yaratish qobiliyatidir . PHPga mijozlar tamonida masalan, javascriptda ishlaydigan har qanday koddan PHP uchun muhim farq PHP skriptlari server tomonidan amalga oshiriladi. Hatto serveringizni HTML fayillari PHP prosessori tomonidan qayta ishlangan tarzda sozlashingiz mumkin, bunda mijozlar normal HTML fayli yoki skriptni ishga tushirish natijasi haqida ma’lumotga ega bolmaydilar. PHP sizni juda qisqa vaqt ichida yuqori sifatli veb ilovalarni yaratishga kelgusida asonlikk bilan ozgartiriladigan va qollab quvatlanadigan mahsulotni yaratishga imkon beradi. PHP organish oson va ayni paytda professionall dasturchilar talablarini qondira oladi. PHP haqida birinchi eshitgan bolsangiz ham ushbu tilni organish siz uchun qiyin bolmaydi. Shubha yoqki PHP asoslarini bir necha soat ichida organganingizdan song siz oddiy PHP skriptlarini yaratishingiz mumkin. PHP tili doimiy ravshda takomillash boradi va albatta yaqin kelajakda veb dasturlash tillari sohasida uzoq vaqt hukumronlik qiladi. PHP (o’qilishi “Pi Eych”)- Script tili bo’lib Web Serverda ozgaruvchan HTML fayillarini yaratishda qollaniladi. Hozirgi kunda deyarli barcha hosting provayderlar mazkur tilni qo’llab quvvatlaydi. Odatda, PHP ma’lumotlar bazasi bilan ishlatiladi . PHP GNU GPL litsenziyasi orqali tekin tarqatialdi. PHP dasturlash tili orqali siz dinamik web saytlar dasturlar boshqaruv tizimlari shunga o’xshash narsalarni tuzsangiz bo’ladi . HTML orqali o’zgarmas saytlar tuzilsa PHP orqali o’zgaruvchan mukammal saytlar tuzishingiz mumkin. Turli komplyatorlar orqali mobill hamda kompyuter dasturlarini tuzsa ham boladi.
2cc <
> - degan edi uning yaratuvchisi. Birinchi navbatda PHP tili server tomonidan bajariladigan skriptlar yaratish uchun foydalaniladi va aynan shuning uchun u yartilgan. PHP tili ixtiyoriy CGI-skriptlari masalalarini yechishga va bundan tashqari HTML formali maluymotlarni qayta ishlashga hamda dinamikk ravisha html sahifalarini ishlab chiqishga qodir. Biroq PHP tili foydalaniladigan boshqa sohalar ham mavjud. Bu sohalarni biz 3-asosiy qismga bolamiz: 1-soha biz yuqorida aytib otganimizdek server tomonidan bajariladigan ilovalar (skriptlar) yaratish. PHP tili bunday turdagi skriptlarni yaratish uchun juda keng qollaniladi. Bunday ish korsatish uchun PHP – parser (PHP – skriptlarini qayta ishovchi) va skriptlarni qayta ishlovchi veb server skriptlarini natijasini korish uchun brovzer va albatda PHP kodini yozish uchun qanday bo;lsa ham matn muhariri kerak bo’ladi. PHP - parser CGI dasturlash yoki server modullari ko’rinishida tarqalgan. Uni va veb serverni kompyuterimizga qanday o’rnatamiz biz bu haqda keyinroq ko’rib o’tamiz. 2- soha buruqlar satrida bajariladigan skriptlarni yaratish . Yani PHP tili uordamida biror bir kompyuterda brauzer va veb serverlardan mustaqill ravishda o’zi bajaradiga skriptlarni ham yaratish mumkin. Bu ishlarni bajarish uchun hech bo;lmaganda PHP parser (bu holatda biz uni buyruqlar satri interpretatori (CLI command line interpreter) deb ataymiz ) talab etiladi. Bunday ishlash uslubi turli masalalarni rejalashtirish yordamida bajarilishi uchun kerak bo’lgan skriptlar yoki oddiy matnni qayta ishlash uchun kerak bo’lgan masalaga o’xshash ishlaydi. 3-soha bu mijoz tomonidan bajariladigan GUI – ilovalarini - grafik interfeys yaratish. Bu soha PHP tilini endigina o’rganayotgan foydalanuvchilar uchun uncha muhim bo’lmagan sohadir biroq agarda siz PHP tilini chuqur

o’rgangan bo’lsangiz bu soha siz uchun ancha muhimdir. PHP tilini bu sohaga qo’llash uchun php kengaytmali mahsus yordamchi - PHP – GTK talab etiladi. Shunday qilb PHP tilini qo’llanilishi keng va turlichadir. Yuqoridagi masalalarni yecha oladigan boshqa turlicha dasturlash tillari ham mavjud unda nima uchun PHP tilini o’rganishimiz kerak ? u til bizga nima beradi ? birinchidan PHP tili o’rganish uchun juda qulay . PHP tilini sintaksisi asosiy qoiydalari va ishlash prinsipi bilan yetarlicha tanishib chiqib o’zingizni shaxsiy dasturingizni tuzib ko’rib so’ngra uni boshqa dasturlash tillarida tuzilgan variantlari bilan solishtirsangiz bunga guvoh bo’lasiz. Ikkinchidan PHP tili barcha bizga ma’lum platfo’rmalarda barcha operatsion tizimlarda hamda turlicha serverlarda erkin ishlay oladi . Bu xususiyat juda muhum. Masalan kimdir Windows operatsion tizimdan Linux operatsion tizimga yoki IIS serverdan Apachi serverga o’tmoqchi bo’lsa PHP tili o’rganish shart. PhP dasturlash tilida dasturlashning ikkita hamma bop porodikmalari ishlatiladi bular protsedurali va obektli dasturlash . PHP4 dasturlash tili protsedurali dasturlashni butunlay qo’llab quvvatlaydi biroq abektli stildagi dasturlarni hamm qo’llasa bo’ladi . Php 5 dasturlash tilining birinchi testlash versiyasida PHP 4 dasturlash tilida uchraydugan abekitga yo’naltirilgan dasturlash modellarining kamchiliklari to;ldirilgan. Shunday qilib hozirda tanish bo’lib ulgurgan ishlash prinsipini tanlash kerak . Agarda PHP tilini hozirgi imkoniyatlari to’g’risida gaplashadigan bo’lsak u holda biz PHP tilini birinchi versiyadan ancha yiroqlashb ketgan bo’amiz. PHP dasturlash tili yordamida tasvirlar PDF faylar flesh ro’liklar yaratish mumkin: hozirgi vaqtdagi zomonaviy ma’lumotlar bazasini qo’llab quvatlaydi: ixtiyoriy matnli fayl formatlari bn hamda XML va fayllar tizimi bilan ishlaydigan funksiyalar ham qo’shilgan. PHP tili turli servislar o’rtasidagi protokollarning o’zaro aloqasini qo’llab quvatlaydi. Bularga misol papkalarga kirishni boshqarish protokoli LDAP tarmoq qurilmalari bilan ishlaydigan protokol SNMP malumotlarni uzatish protokollari IMAP , NNTP hamda POP3 , giper matnlarni uzatish protokoli HTTP va boshqalarni olish mumkin. PHP dasturlash tilini turli dasturlash tillari o’rtasidagi o’zaro aloqasiga diqqatni qaratsak bunga Java dasturlash tilini aytib o’tish kerakki Java dasturlash tili obekitlarini PHP tili o’z abekitlari sifatida qaraydi . Abektlarga murojat sifatida CORBA kengaytmasidan foydalaniladi . Matnli oxborotlar bilan ishlash uchun PHP tili o’ziga Perla dasturlash tilidagi tartiblangan ifodalar bilan ishlay oladigan mexanizmlarni (katta bo’lmagan o’zgarishlarsiz) va UNIX tizimini meros qilb oladi . XML hujjatlarni qayta ishlash uchun standart sifatida DOM va SAX XSLT – transformatsiyasi uchun API dan foydalanish mumkin. Elektro’n tijorat ilovalarni yaratish uchun bir qator to’lovni amalga oshiradigan Cybercash , CyberMUT, Verisign Payflow Pro hamda CCVS kabi foydali funksiyalar mavjud.

Asosiy kursning amaliyoti sifatida ishlanadigan masalalar mos ravishda sikriptlar yaratilishida qo’llanilishi sercverlarni qayta ishlash. Bular uchun bizga Web server hamda PHP tili interpretatori kerak bo’ladi. Web server sifatida masalan veb mutaxasislari o’rtasida mashxur bo’lgan Apache serverini olamiz . Dastur natijasini ko’rish uchun veb brouzer kerak bo’ladi bunga misol internet EXPLORER. Biz yuqorida Linux va Windovs plotformalari uchun PHP dasturiy vositasini sozlash va o’rnatish bilan yetarlich tanishmiz. PHP dasturiy vositasi va uni ishlashi uchun kerak bo’ladigan komponetlarni o’rganishni xoxlamaydiganlar uchun PHP dasturining tayyor PHP tilini to’ldiradigan Distriputif lari mavjud. Bnday Distriputiflar ichida keng tarqalgani denver (http://dklap.ru/chicken/veb/) uni o’rnatishni o’rganish uchun veb mutaxasislar saytlariga murojat qilish kerak. Denverni ornatish juda oddiy hamda unga hech qanday bilim talab etilmasligini aytib o’tish kerak . Bu Distriputivni PHP tilini endigina o’rganayotgann yosh dasturchilar uchunn tavsiya qilamiz .