1. Psixogenetika predmet, vazifalari va ahamiyati

genlari 
, 
ularning aql-
idrokining sezilarli o'sishiga umid qila olmadilar atrof-muhit sharoitlari (shu 

---

jumladan ta'lim) tufayli. Qora teriga ega bo'lgan odamlar ham pastroq ("tabiatan") 
qobiliyatga ega bo'lganlar soniga tushdi. Ma'lum bo'lishicha, agar ular genetik 
jihatdan integratsiya qilinmasa, jamiyat odamlarning qobiliyatlarini rivojlantirishga 
deyarli yordam bera olmaydi. Agar siz shu nuqtai nazardan qarasangiz, unda 
hamma uchun yuqori darajadagi ta'limga ehtiyoj yo'q. Faqat tanlanganlarni 
o'rgatish mumkin. Shu bilan birga, davlat ancha kam mablag' sarflaydi. Aqli zaif 
odamlarni o'qitish mantiqqa to'g'ri kelmasligi mumkin. Kamroq xarajatlar ijtimoiy 
siyosatga yo'naltiriladi. Haqiqatan ham, noto'g'ri talqin qilingan psixogenetika 
ma'lumotlari kamsitish siyosatini oqlash uchun ishlatilganligi ma'lum bo'ldi. Inson 
genetikasi tarixida yana shunday vaziyat yuzaga keldiki, ilmiy faktlar, inson 
populyatsiyalarida genetik xilma-xillikning mavjudligini tasdiqlovchi (va u 
mavjud) ijtimoiy tengsizlik siyosatini oqlaydigan tarzda talqin qilingan (5-
eslatmaga qarang) (Chrestomat. 1.6). Odamlar o'rtasida tafovutlar borligini hech 
kim inkor etmaydi. Har bir inson o'zining tashqi ko'rinishi (tana turi, ko'zning 
rangi, sochlari, terisi va boshqalar) va xulq-atvori (yurishi, imo-ishoralari, 
mimikalari, nutq xususiyatlari) bilan o'ziga xosdir. Zamonaviy psixologiya ko'plab 
psixologik parametrlarda odamlar o'rtasidagi farqlarni o'lchash uchun keng 
qamrovli vositalarga ega. Ko'pgina testlar shuni ko'rsatadiki, odamlar intellektual, 
ijodiy, badiiy va musiqiy qobiliyatlari, temperamenti, motivatsiyasi, shaxsiy 
xususiyatlari va boshqalarda farqlanadi. Odamlar o'rtasidagi biologik va ijtimoiy 
tengsizlikning kelib chiqishi har doim ko'p bahs-munozaralarga sabab 
bo'lgan. Shaxslar o'rtasidagi farqlardan tashqari, psixologlar ko'pincha jinsi, yoshi, 
ijtimoiy mavqei, etnik kelib chiqishi va boshqa parametrlari bo'yicha farqlanadigan 
odamlar 
guruhlari 
o'rtasida 
statistik 
jihatdan 
sezilarli 
farqlarni 
topadilar. Guruhlararo tafovutlarning mavjudligi ham ko'pincha jamiyatning 
qiziqishini oshiradi. Yuqorida aytib o'tilgan irqiy farqlarga qo'shimcha ravishda, 
jinslar o'rtasidagi farqlar juda keskin muhokama qilinadi. Misol uchun, o'rtacha 
erkaklar ayollarga qaraganda yuqori hissiy barqarorlikni namoyon etishi ma'lum 
bo'ldi. Erkaklar va ayollarning hissiy barqarorligining o'rtacha baholari o'rtasidagi 
farqlar juda kichik (1.3-rasm), ammo, qoida tariqasida, odamlar guruhlararo 

---

farqlarning ahamiyatini bo'rttirib ko'rsatishga moyildirlar. Aksariyat odamlar, 
istisnosiz, barcha ayollar erkaklarnikiga qaraganda kamroq hissiy jihatdan barqaror 
degan taassurotga ega. Aslida, grafikdan ko'rinib turibdiki, faqat taqsimotning 
chekkalarida (taxminan 1% uchun) aholi ) bunday bayonot mavjud bo'lish 
huquqiga ega. Boshqacha qilib aytganda, hissiy jihatdan o'ta barqaror odamlar 
guruhida erkaklar, hissiy jihatdan o'ta barqaror odamlar guruhida esa ayollar 
ustunlik qiladi. Umuman olganda, bir xil hissiy barqarorlik reytingiga ega bo'lgan 
erkaklar va ayollarni topishingiz mumkin bo'lgan katta bir-biriga mos keladigan 
maydon mavjud. Xuddi shunday, aqliy qobiliyatlarni baholashda millatlararo 
farqlar to'g'risidagi ma'lumotlar qabul qilinadi: odamlar barcha qora tanlilar 
oqlarga qaraganda "bema'niroq" deb o'ylashadi. Irq va jinsdan qat'i nazar, teng 
huquqlar e'lon qilingan jamiyatda irqlar va jinslar o'rtasidagi farqlar mavjudligini 
ko'rsatadigan fan ma'lumotlari doimo og'riqli qabul qilinadi, ayniqsa ijtimoiy 
ahamiyatga ega psixologik xususiyatlar haqida gap ketganda. 
Guruhlararo tafovutlarning mavjudligi jamiyatda qiziqishni kuchaytiradi. Bundan 
tashqari, ko'pincha psixogenetikaga ko'ra, bir xil xususiyatlar juda yuqori 
irsiylikka ega ekanligi ma'lum bo'ladi (biz yana bir bor ta'kidlaymizki,