1. Пул айланмаси тушунчаси. Пул айланмаси – бу пулларнинг нақд ва нақдсиз шакилдаги узлуксиз ҳаракатларнинг йиғиндисидир. И. Шакер

Тўлов топшириқномалари орқали нақд пулсиз ҳисоб китобларни амалга ошириш тартиби:
6
Sotib oluvchining banki (5)

Mol yetkazib beruvchining banki (7)





8
4

Mol yetkazib beruvchi

Sotib oluvchi
2
1


3
1-тўловларнинг олди-сотди шартномасини тузиш. 2-товарларни жўнатиш. 3- товарлар билан боғлиқ ҳужжатларни сотиб олувчига жўнатиш. 4-сотиб олувчи ўз банкига тўлов топшириқномасини ёзади. 5-сотиб олувчининг банки тўлов топшириғига асосан тўловни амалга оширади. Тўлов суммасини сотиб олувчи жорий ҳисоб рақамидан олиниб, мол етказиб берувчининг востро ҳисоб рақамига ўтказилади. 6-сотиб олувчининг банки мол етказиб берувчининг банкини 5-оператсия бажарилганлиги тўғрисида ёзма равишда хабардор қилади. 7-мол етказиб берувчининг банки тўлов суммасини мол етказиб берувчининг жорий ҳисоб рақамига ўтказади. 8-мол етказиб берувчининг жорий ҳисоб рақамидан кўчирма. Тўлов топшириқномаларига хос бўлган асосий авзаллик бу товарларнинг сифатини назорат қилишнинг мумкинлигидир. Бу шакл қуйидаги камчиликларга эга:

1. 
   Тўлов кафолатланмаган
   
2. 
   Тўлов топшириқномаларида товарлар суммасининг маълум қисмини олдиндан тўлаб қўйиш қўлланилади. Бунда сифатсиз товарлар етказиб бериш ва товарларни вақтида етказиб бермаслик риски юзага келади. Европа давлатларида ва АҚШда нақд пулсиз ҳисоб китобларда тижорат банкларининг кафоларларидан фойдаланилади. Тижорат банки берадиган кафолатнинг 2 тури мавжуд:
   

1. 
   Мижознинг тўлов мажбуриятлари бўйича бериладиган кафолат
   
2. 
   Етказиб бериладиган товарларнинг сифати бўйича бериладуган банк кафолати
   

Тараққий этган мамлакатларда юридик шахслар ўртасидаги ҳисоб китобларда ҳисоб китоб чеклари кенг қўлланилади. Ушбу чеклар орқали ҳисоб китоблар қуйидагича амалга оширилади:


10
Sotib (3) oluvchining banki (11)

Mol yetkazib beruvchining banki (9)