1. Qurilish konstruksiyalarining namlanishi va ulardan himoyalanish usullari

5. Metall konstruksiyalarning zanglashi va undan himoyalanish usullari. Metall konstruksiyalar zanglashining turlari va mexanizmi.

Metall konstruksiyalarni va muhandislik qurilmalarini zanglashdan himoyalash ularning ishonchliligini va umrboqiyligini oishir oshirish maqsadida amalga oshiriladi va inshootlarning texnik ekspluatatsiyasining tarkibiy qismi bo’lib, ekspluatatsiya hizmatining muhim masalasi hisoblanadi. Qurilish konstruksiyalarining zanglashiga qarshi samarali kurashishi uni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablarini va rivojlanish mexanizmini bilmasdan olib borishning sira imkoni yo’q.

Zanglash – ashyoning atrof bilan o’zaro fizik-ximik (elektro-ximik, ximiyaviy va mexanik) munosabati natijasida emirilishiga aytiladi.
Zanglashning ko’proq tarqalgna namunasi temir, alyuminiy, mis va shu kabilarning oksidlanish mahsuli bo’lgan zang hosil bo’lishidir.
Zanglash metallarning eng og’ir ofatidir. Har yili 10% ga yaqin metall zangga aylanadi yoki bu minglab tonna metall yo’q bo’ladi degan gap. Bu esa zanglashga qarshi katta yutuqlarning erishilgan bir sharoitda yuz beradi. Axir zanglashdan faqatgina metallning o’zi emas, tayyor buyumlar va konstruksiyalar nobud bo’ladi. Axir bu bilan buyum va konstruksiyalarning narxi metallning o’zini narxidan anchagina baland.

мaщ
.
4-rasm. Metallarning zanglashdan buzilish turlari.
a) tekis; b) notekis; v) strukturali-saylanma; g) dog’lar bilan; d) o’yilishi bilan;
e) nuqtaviy; j) kristallararo; z) kristallar ichida; i) yuzasida

Konstruksiyalarni atmosferaviy zanglashdan muxofazalashning asosan himoya qoplamasini butunlikda saqlash o’z vaqtida qayta tiklashdan iborat. Zanglash intensivligini pasaytirish muhitning tajavuzkor ta’sirini pasaytirish orqali ham, masalan xonalarda shamollatishni kuchaytirish va shu kabilar orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Zang bilan zararlangan uchastkalarni ko’z bilan ko’rish orqali aniqlanadi. Konstruksiyaning zanglay boshlashini bildiruvchi birinchi ko’rsatkichlar: darzlar, ko’pchishlar bo’lishi mumkin.

Metall konsturksiyalarni zanglashdan himoyalashda eng ko’p tarqalgan usul ularni lak bo’yoq qoplamalar bilan qoplash.

Jismoniy eskirish deganda bino qurilishi uchun ishlatiladigan ashyoning boshlang’ich sifatini doimiy ravishda yoqotib borilishi tushuniladi. Buning natijasida esa ashyoning ekspluatatsiyaviy xossasining yomonlashuvchi va uning narxini pasayishi ro’y beradi.

Binoning jismoniy eskirishini omillarning 3 ta guruhi keltirib chiqarishi mumkin:

1. 
   Tabiiy omillarning ta’siri.
   
2. 
   Texnologik yoki funksional omillarning ta’siri.
   
3. 
   Loyihalash va qurilish jarayonlaridagi nuqsonlar orqali.
   

Binoning jismoniy eskirganlik darajasini bilish nafaqat uni qayta tiklash uchun kerak bo’lgan xarajatlarni hisoblash uchun ahamiyat kasb etadi, asosan binoning remont qilinishi davriyligini aniqlash uchun kerak.
Binoning jismoniy eskirishi aniq belgilashda qator qiyinchiliklarga duch kelinadi:

1. 
   qiyinchilik – har qanday binoning turli-tuman konstruksiyali, narx, chidamliligi, ahamiyati bo’yicha turlicha bo’lgan turli-tuman konsturksiyalar majmuasidan iborat ekanligi;
   
2. 
   qiyinchilik shundan iboratki, binoning eskirishi va buzilishi odatda qator tabiiy, himiyaviy, elektrohimiyaviy, mexanik omillar ta’sirida yuz berib, ularning mazkur muayyan holatida har birini roli turlicha va uni aniqlash va baholash nihoyatda qiyin;
   
3. 
   qiyinchilik – bu bino eskirishini o’lchash uchun xoliz ko’rsatkichlarni yo’qligi.
   

Hozirgi vaqtda binoning eskirishi uning ayrim qismlarining eskirishini yig’indisi sifatida aniqlanadi.
Konstruksiyaning haqiqiy holati bo’yicha jismoniy eskrishni aniqlash usulining mohiyati shundan iborat:
binoning har bir konstruktiv unsurini yaxshilab ko’rikdan o’tkazish yo’li bilan uni eskirishiga tavsifliroq bo’lgan belgilar aniqlanadi va shu asosda % larda eskirish darajasi o’rnatiladi.

Texnik holatning 5 ta bahosi o’rnatilgan:

1) yaxshi – (eskirish 0-20%); 2) qoniqarli – (21-40%);

3. 
   qoniqarsiz – (41-60%);
   
4. 
   puturdan ketgan – (61-80%);
   
5. 
   yaroqsiz – (80% dan oshiq).
   

Agar jismoniy eskirish – bu binoning qurish uchun ishlatilgan ashyoga tegishli ayrim hossalarning ko’rsatkichlarini pasayishi nazarda tutilsa, ma’naviy eskirish jamiyatning turar- joy va jamoat binolariga bo’lgan ijtimoiy extiyojini va ilmiy texnika ravnaqi talablariga binolarning mos emasligini ko’zda tutadi. Binolarning hoh jismoniy, hoh ma’naviy eskirishini kapital remont qilish orqali bartaraf etish mumkin.
Jismoniy eskirish turli usullar bilan aniqlansa ham, barcha hollarda quyidagi formala yordamtida hisoblanadi:

 И С