1-savol. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi

Egri xarajat – mahsulot tannarxiga ustama bo’lib, narxda aks etadigan xarajatlar.
Iqtisodiy yoki sof foyda – yalpi pul tushumidan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi.
Foyda normasi – foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga bo’lgan nisbatining foizdagi ifodasi.
Ish haqi – ishchi va xizmatchilarning mehnatining miqdori, sifati va unumdorligiga qarab milliy mahsulotdan oladigan unumining puldagi ifodasi.
Vaqtbay ish haqi – ishchining ishlagan vaqti (kun, hafta, oy) hisobga olinib, to’lanadigan ish haqidir.
Ishbay ish haqi – ishlab chiqargan mahsuloti miqdoriga yoki bajargan ishi hajmiga qarab to’lanadigan ish haqidir.
Real ish haqi – nominal ish haqi summasiga sotib olish mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori yoki nominal ish haqining layoqati.
Nominal ish haqi – pul shaklida olingan ish haqi summasi.
Ishbay-mukofot tizimi – bajarilgan ish uchun haq to’lashni erishilgan turli natija kursatkichlariga qarab mukofot berish bilan qo’shib olib borilishini nazarda tutuvchi tizim.
Ishbay-progressiv haq to’lash tizimi – ishchining belgilab qo’yilgan me‘yor doirasida ishlab chiqargan mahsulotiga uning birligi uchun belgilangan tarif bo’yicha, me‘yordan yuqori qismiga esa oshirilgan haq (tarif) bo’yicha ish haqi to’lanishini ko’zda tutuvchi tizim.
Tarif tizimi – ishchi va xizmatchilarning ish haqi darajasini tarmoqlar va mamlakat mintaqasi bo’yicha, ular ichida esa ishlab chiqarish turlari, turli toifadagi xodimlar malakasi va mehnat sharoitlariga qarab tartibga solib turuvchi me‘yorlar tizimi.
Tarif-malaka ma‘lumotnomalari – ayrim kasblar va mehnat turlarining batafsil ta‘rifi, ishchi va mutaxassislarning bilim va ko’nikmalariga qo’yiladigan talablar, turli tavsifdagi ishlarni tariflash uchun qo’yiladigan razryadlar majmui.
Tarif setkasi – turli razryadlar va tarif koeffitsientlari majmui bo’lib, ular birinchi razryadli ishchiga haq to’lash bilan keyingi razryadli ishchilar mehnatiga haq to’lashning o’zaro nisbatini ko’rsatadi (birinchi razryadning tarif koeffitsienti hamma vaqt birga teng bo’ladi).
Tarif stavkalari – tegishli ravishda belgilab berilgan turli razryadga ega bo’lgan ishchilarning mehnatiga to’lanadigan haq miqdori majmui.

11 Yangilash va bararor taraққiyot yўlidan yanada izchil ҳarakat қilish, xalқimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish – asosiy vazifamizdir. ЎzR Prezidenti I. Karimovning 2006 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iқtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2007 yilda iқtisodiy isloҳotlarni chuқurlashtirishning eng muҳim ustuvor yўnalishlariga baғishlangan VM malisidagi ma‘ruzasi. “Xalқ sўzi” gazetasi, 2007 yil, 13 fevral.