1 shavkat zokirov

Etnik muommolar 
Etnomilliy masala Sharq mamlakatlardagi eng muhim masalalardan biridair. Jazoir 
va Liviyada barbarlar, Turkiya, Suriya, Iroq va Eronda kurdlar, Eronda ozorbayjonlar, 
Afg`onistonda turkmanlar, o`zbeklar, tojiklar, pokistonda patanlar ( pushtunlar ) 
Xitoyda mo`g`ullar, turklar va tibetliklar, butun janubi- sharqiy Osiyo bo`yicha 
xuatsiyalar, Shri-Lankada tamillar, shuningdek Afrikaning G`arbdagi arablar kabi, 
hindlar uning sharqi va janubida o`zlarining etnik mavjudliklarini Sharqning yangi 
davlatlari doirasida xal qilinishini kutmoqdalar. Biroq etnik muommolarni cal etish 
konferensiannal muommalarning mavjudligi masalan butun Yaqin Sharqda 
xristianlar, Livanda va Iroqda shialar, Afg`onistonda islomiylar, Xindistonda
musulmonlar va sinxlar, Xitoy va Filippinda musulmonlar masalalari tufayli yanada 
murakkablanib bormoqda. 
Sharq mamlakatlari xozirgi dunyo va mafkuraviy 
kengliklarda. 
XX asrda xarakteri jihatidan bir-biriga qarama- qarshi ikki qudratli umuminsoniy
tendendiyalar namayon bo`ldi va o`z xarakatini davom ettirdi. Bular jahon 
miqyosidagi super jamiyatga interotsiyalashuv va integratsiyaga qarshi qudratli
kuchlarining qarshilik ko`rsatishi tendensiyalaridir. Hozirgi kunda jahon bozori va 
yagona axborot maydoni yuzaga kelgan, xalqaro va millatlar ustidan turuvchi siyosiy, 
iqtisodiy, moliyaviy institutlar va mafkuralar mavjud bo`lib, Sharq xalqlari bu 
jarayonda faol qatnashmoqdalar.

---

39 
Sobiq mustamlaka va qaram mamlakatlar nisbiy mustaqillikni qo`lga kiritgan 
bo`lsalarda, biroq “ ko`p qutbli markaz- ispeferiya” tizimida ikkilamchi va qaram 
kompanent bo`lib qoldilar. Bu holat Sharq Jamiyatlari mustamlaka va 
mustamlakachilikdan 
keyingi 
bosqichlardagi 
modernatzasiyaning 
G`arb 
mamlakatlarining rahnamoligida o`tganligi bilan belgilangan edi. 
Ehtimol, ilmiy- tehnik va tehnalogik taraqqiyot o`zgarib boruvchi ehtiyojlari va 
boshqa ta`sirlar ostida jahon tizimi tarkibiy qismlarini nomunosib rivojlanishi 
oqibatida jahon iqtisodiy, moliyaviy, harbiy-siyosiy markazlarini qayta joylashuvi 
sodir bo`ldar. Ana o`shanda, jahon sivilizatsiyasi evolyutsiyasining Yevropa-
Amerika yo`nalishi barham topadi, sharqiy komponsit ko`p millatli madaniy asosning 
yo`naltiruvchi kuchiga aylanadi. Biroq hozirgi G`arb qaror topayotgan jahon
sivilizatsiyasining yetakchi kuchi bo`lib qolmoqda. Uning kuchi saqlanib qolayotgan 
ishlab chiqarish ilm-fan, texnalogiya, umuman iqtisodiy xayotni tashkil qilishidagi 
ustunligiga tayanadi. 
Sharq mamlakatlari bir-birlaridan yaqqol qaramay, ular ko`p jihatdan mushtarak 
jihatlar bilan bog`langanlar. Ularni cususan mustamlaka va yarim mustamlaka 
o`tmishi, shuningdek jahon iqtisodiy tizimida pereferiya xolati birlashtirib turadi. 
XX asrda siyosiy fikrning rivojlanishi. Davlat-milliy mafkurasi. Rasmiy davlat-
milliy mafkurasi- bu amalda hukumat yo`lini belgilovchi davlatchilik, siyosiy 
hokimiyat va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot masalalari bo`yicha konsepsiyalar va 
qarashlar tizimidir. 
Davlat siyosatining asosida yotuvchi mafkuralar va dasturlar- turli- tuman etnosla, 
diniy, tabaqaviy sinfiy guruhlar (qanchalik ularning manfaatlari turlicha bo`lsada) - 
o`zaro harakterning natijalaridir. Davlat mafkurasi xalqning aksariyat ko`pchilik 
qismini umumiy maqsadlar va hayotiy manfaatlar to`g`risidagi tasavvurlarni 
ifodalagan milliy g`oya tayanishi zarur. Xukmdorlarning almashinuvi bilan davlat 

---

40 
mafkurasi ko`p xollarda o`zgaradi, binobarin milliy, g`oya esa muddatli omil 
xisoblanadi.
Sharqdagi o`nlab davlatlar o`z tarixi, dunyo qarashi va vaziyatga bog`liq tarzda 
o`zgarib turuvchi milliy muommolarga ega. Shulardan ko`plab rasmiy doktrinallar va 
dasturlar kelib chiqqan. Biroq bu barcha turli- tumanlik asosida davlatchilik va 
siyosiy rejimining tipiga bog`liq bo`lmagan holda mustamlakachilikdan keyingi 
davrda hokimiyat tuzilmalarini barqarorligi, milliy borliqning barqarorligi, 
iqtisodiyotning o`sishning barqarorligi, va ijtimoiy sohaning barqarorligidan iborat 
to`rtta “B” formulasi yotadi.