1 shavkat zokirov

Uzoq sharqda siyosiy muammolar siyosiy qarama-qarshiliklar. 

---

16 
Biroq global miqyosida yuzaga kelgan yangi kuchlar nisbatini bevosita natijasi 
bo`lgan ko`pgina o`zgarishlar ortga qaytarmaslik harakatiga egabo`ldi. Bu holat uzoq 
sharqda bir muncha namoyon bo`ldi. 
Urushda mag`lubiyatga uchragan Yaponiya taslim bo`ldi va o`n yilliklarga o`zining
buyuk davlat maqomini va mintaqadagi mamlakatlarga tasir ko`rsatish qobilyatini 
yo`qotdi. Buning ustiga Yaponiya AQSH qo`shilar tomonidan arupatsiya qilib olindi 
va amerikaliklarnin ijtimoiy iqtisodiy moderizatsiyalash madaniny va texnologik 
visterizatsiyalash bo`yicha maqsadli yo`naltirilgan siyosatning obekti bo`lib qoldi. 
Bunday xolat Korea yarim oroli janubida ham sodir bo`ldi. AQSH barcha joyda 
Yaponiyaning o`rnini egallashga shoshildilar. Biroq Yapon Kvantun orolining sobiq 
sovet armiyasi tomonidan tor mor keltirilishi komunistlar nazoratidagi Xitoyning 
ozod qilingan rayonlarini kengayishi va mustahkamlanishi. XKP rahbarligida tuzilgan 
Xitoy xalq ozodlik armiyasi (XXOA)ni qurollanishi va aslahalar bilan taminlashi
uchun (SSSR hisobiga ham o`lja tushirgan Yapon qurollarining taqdim qilinishi yo`li 
bilan ham) shart -sharoitlarni yaratdi. 1945-yil oxirlariga kelib ozod qilingan rayonlar 
Xitoy hududining deyarli to`rtdan bir qismini (asosan mamalakat ichida) qamrab 
olgan edi. Bu hududlarda 150 mln aholi yashar edi. Garchi Chan Kay Shining milliy 
hukumati AQSH yordamida ilgari Yaponlar tomonidan akupatsiya qilingan 
hududlarning kata qismini egallab olishga muvofaq bo`lgan bo`lsada XKPning 
pozitsiyalari ko`payib bormoqda edi. XKP xokimyat uchun anchyin kurash sharoitida 
Gomindanpartiyasi bilan ham bevosita AQSH bilan ham Chan Kay Shi diktaturasidan 
norozi bo`lgan turli kuchlar bilan ham muzokaralar olib borib yetarlich ustamon 
siyosatlar olib bordi. AQSH Chan Kay Shi rejasi XKP ni tor-mor keltira oladi deb 
unga yuqori baho berdilar, bevosita intervinsiyaga esa (ko`p jihatdan SSSRning tasiri 
ostida va 1945-yildagi SSSR va Angliya urishlarida Xitoy ishlariga aralashmaslik 
to`g`risidagi axtnoma natijasida) jurat qilmadilar. Xitoy hududida joylashgan ularning 

---

17 
qurolli kuchlari janglarda tashqarida qoldirildi. Bu esa Xitoy xalq ozodlik armiyasiga 
Chan Kay Shining armiyasini tor-mor mor keltirish imkonini berdi.XKP ko’p 
jixatdan dehqonlar oilasiga tayanib, aholining bir qadar faol qatlamlarini avvalo 
ishchilarni o’z tomoniga og’dirishga o’rta qatlamlar va burjuaziyani betaraf 
keltirishga erishdilar. 1949-yil 1-oktabrida Xitoy 
xalq 
respublikasining 
e’lon 
qilinishi bilan tugallangan Xitoy inqilobining g’alabasi butun SHarq mamlakatlari 
uchun ulkan ahamiyatga ega edi. Birinchidan, u aholisi jihatidan dunyoda eng kata 
mamlakada komunistlar hokimyat teppasiga olib keldi, bu esa jahon komunizmi 
kuchlarni salmoqli darajada oshirdi va uning tasirini ayniqisa Osiyoda keskin 
kuchaytirib yubordi.ikkinchidan ubutun G’arb olamiga Sharq xalqlarining sabr-
bardoshi cheksiz ekanligini namoyish qildi. Uchinchidan, Xitoy inqilobi Sharqda 
uzoq vaqt hokum surgan ananaviy expluatatorlik rejimlarini chiriganligi ojizligini 
Ikkinchi jahon urushi natijasida yuzaga kelgan yangi vaziyat va sharoitlarga 
boshqaruv usullari va ijtimoiy tashkilotlarning mos kelmay qolganligini ko’rsatdi. 
AQSH va G’arb davlatlari yuz bergan barcha hodisalardan tegishli xulosa chiqarib bir 
tomondan SSSR va XXDR tasirini yoyishaga maksimal darajada kuch bilan qarshilik 
ko’rsatish yo’lini tutsalar, boshqa tomondan Sharqning ularga qaram bo’lgan 
mamlakatlarga texnik-iqtisodiy va ijtimoiy madaniy jixatdan moderinzatsiyalash 
siyosatini olib bordilar. 
1910-yildan Yaponoya tomonidan shafqatsiz sulm ostida ezilib kelayotgan 
Koreya xalqi 1931-yildan Yapon bosqinchilariga qarshi og’ir partizanlik urushini olib 
bordi. Bu urushda ko’p koreislar istiqomat qilgan qo’shni Xitoydagi kabi 
kommunistlar faol ro’l o’ynadilar. Kvontun armiyasi tor-mor keltirilganidan so’ng 
sobiq sovet qo’shinlari Koreyani egalladilar. Bu yerda kommunistlar va ularning 
ittifoqchilari pirovarda Koreya mehnat partiyasiga birlashdilar va bu partiya 
hokimyatga keldi.Koreya urushdan keyingi jahon amaliyotifa birinchi ikiga bo’lingan 
mamlakat bo’lib qoldi. 

---

18 
Shimolda kommunistlar ham, janubdan amerikaliklar tomonidan tuzilgan 
kommunistlarga qarshi rejim ham butun yarim orolni faqat o’zining yetakchiligida 
birlashtirishga davo qilardi. Hokimyat uchun davolar sinfiy va mafkuraviy g’animlik 
bilan mustahkamlandi. SSSR va AQSH 1946-yil boshlangan sovuq urush sharoitida 
yuzaga kelgan ahvondan yarim orolda o’z ittifoqchilarini rag’batlantirgan, ularga 
siyosiy-iqtisodiy va harbiy ko`rsatgan holda foydalinib qolmoqchi bo`ldilar. Bu esa 
ertami kechmi ayniqsa 1949 yil amerikaliklar tomonidan yadro quroliga monopol
egalikdan mahrum bo`lgach, Korea bilan qo`shni bo`lgan Xitoyda xalq inqilobining 
g`alabasi, janubiy- sharqiy Osiyoda qurolli qo`zg`olonchilik harakatini yanada avj
olib ketishidan so`ng to`g`ridan- to`g`ri to`qnashuvga olib kelishi muqarrar edi. 
1950 yil iyunida Koreya urush boshlanib ketdi. Amerika Qo`shma shtatlari uni 
avval boshdan keng miqyosdagi baynalminal to`qnashuviga aylantirgan xolda, o`sha 
vaqtda o`zlariga itoatkor bo`lgan BMT mexanizimini ishga solib, uning nomidan 
janubiy Koreyaliklar tomonida turib harbiy harakatlarning borishiga aralashuvi
yo`lini tutdi. 
Biroq urushning borishida AQSH armiyasining ustunligi munosabati bilan
Shimoliy Koreyani okkupatsiya qilinish real xavfi paydo bo`lganida Xitoy xalqi 
Respublikasi Shimoliy Koreya tarafida turib urushga kirdi. Koreyadagi Xitoy 
qo`shinlari rasman xalq ko`ngillilardan iborat diviziyalar sanalsa-da aslida XXRning
muntazam armiya qismlari edi. Amerikaliklar urushni Xitoy hududi ( ayniqsa 1949 
yildan so`ng o`zgargan sharoitlarida) ga yoyishga jurat qilmadilar. Natijada XXR va
Shimoliy Koreya sobiq SSSRning siyosiy, iqtisodiy va harbiy tehnikaviy jihatdan 
qo`llab quvvatlashi natijasida AQSH, janubiy Koreya va BMT bayram ostida 
Koreyaga yuborilgan ba`zi mamlakatlarning (Avstraliya, Turkiya) harbiy kuchlariga 
qarshi tura oldilar. Koreya urushi uzoqqa cho`zilib ketdi va boshlangan vaqtdagi 
marralarda tomonlarning qaytarilishi bilan 1953 yili yakuniga yetdi. 

---

19 
Koreyadagi urush barham topgandan so`ng AQSH mintaqasidagi siyosati
barcha choralr bilan Koreya yarim orolining janubimi shimolga qarshi, XXR
tuzilgan kontenintal Xitoyni 1949 yildan Chan Kayshi va uning partiyasi Tomindonga 
boshpana bo`lgan Tayvan oroliga qarshi qo`shni asosiga qurildi. Amerika
Qo`shma shtatlari bunday qarama-qarshiliklardan nafaqat siyosiy va Harbiy stratigik 
manfaatlarini ko`zlabgina qolmay, balki iqtisodiy manfaat ko`rish maqsadida
Janubiy Koreya va Tayvanga maksimal darajada harbiy, moliyaviy va texnik yordam
ko`rsatdilar, ularni g`arblashtirishning ko`zgusiga aylantirish uchun ular 
iqtisodiyotiga ko`plab sarmoyalar kiritdilar. Bunga eng ko`p darajada Yaponiyada 
muvaffaq bo`lindiki, zero Yaponiya Koreya urushida Amerika qo`shma shtatlari va 
Koreya janubidagi ularning ittifoqchilarini ulkan miqdordagi xarbiy buyurtmalarini
xisobiga katta daromad ko`rgan edi. 
Shunday qilib, uzoq Sharqdan qarama-qarshiliklar tizimini XX asrning ikkinchi 
yarmi davomida XXR va tayvan, Koreya Janubi va Shimoli o`rtasidagi ziddiyatlar 
belgilab berdi. Shu bilan birga asta-sekin ayniqsa 1980-1990yillarga kelib SSSR bilan 
Yaponiya o`rtasida Kuril orollarining janubiy guruhi masalalarida bahs-munozaralar 
keskinlashdi