1. soha haqida umumiy ma'lumot

1.4. Geofizik bilimlar.
Turli yillarda Ustyurt platosining chuqur geologik tuzilishini oʻrganish maqsadida bu hududda turli modifikatsiyadagi geofizik tadqiqotlar, jumladan, magnit qidiruv, gravitatsiyaviy qidiruv, elektr qidiruv va seysmik qidiruv ishlari olib borildi. Ushbu tadqiqotlar mintaqaning geologik tuzilishini tushunishga, tektonikaning diagrammasini tuzishga imkon berdi, unda, xususan, Barsakelmes chuqurligi ta'kidlangan.
Katta hajmdagi elektr qidiruv ishlarining natijalari asosida paleozoy erto‘lasining 1:200 000 masshtabdagi strukturasi sxemasi qurildi.
1960 yildan beri tasvirlangan hududda seysmik tadqiqotlar olib borilmoqda. Barsa-Kelmes chuqurligi doirasida DOMni qidirish va batafsil o‘rganish 1962 yilda boshlangan (L.G. Cherkashina).
Ushbu ishlar natijasida 1965 yilda qidiruv qudug‘ini burg‘ulash boshlangan yura yotqiziqlari, shu jumladan, Oqchalak yotqiziqlari cho‘qqisi bilan chegaralangan aks ettiruvchi gorizont bo‘ylab bir qator inshootlar aniqlandi, tasdiqlandi va tayyorlandi. № 1.1962 yilda Ustyurt platosining sharqiy qismida 1/62 (G.A. Fedotova) seysmik tadqiqot partiyasi tomonidan amalga oshirilgan KMPV ishi Barsakelmes chuqurligining janubiy, shimoliy va sharqiy tomonlarida bosqichma-bosqich cho‘kishni o‘rnatdi. Barsakelmes chuqurligining sharqiy qismidagi permgacha bo‘lgan yotqiziqlar yuzasining blokli tuzilishi o‘rnatildi, u perm-trias yotqiziqlari bilan tekislanadi.1967 yilda P.D. Bogdanovich Qo‘sqali yonbag‘irida va Kosbuloq chuqurligining janubiy tomonida seysmik qidiruv ishlarini olib bordi. Bu ishlar asosan yuqori yura tuzilmalari yuzasi boʻylab alohida uchastkalarning geologik tuzilishini oʻrganish imkonini berdi.
Kosbuloq chuqurligining janubiy chegarasida ikkita mahalliy ko‘tarilish - Sharqiy va markaziy Almambet bilan murakkablashgan Almambet tektonik pog‘onasi aniqlangan. Ko‘l bo‘yidagi burmaning tuzilishi Qo‘sqali tog‘ida batafsil tasvirlangan.
1977-79 yillarda. Qulquduq seysmik partiyasi 7/77-79 (V.I. Korablina) KMPV ning 1:200000 masshtabida seysmik tadqiqotlarini amalga oshirdi, bu Samskiy va Kosbuloq chuqurliklarining strukturaviy rejasini aniqlash, sharqiy yopilishini aniqlashtirish imkonini berdi. Barsakelmes chuqurligi va geologik tuzilishi Alambek-Qoraquduq shoxlari va Oqchalak-Kibir grabeni. 1970 yildan boshlab Quanish hududida birinchi marta sinovdan o‘tkazilgan umumiy chuqurlik nuqtasi usuli dala geofizik tadqiqotlari amaliyotiga kiritildi. 1971-1974 yillarda. Quanish, Qoraquduq, Kibir, Adjiboy, Oqmanqozgʻon va boshqalarda XDP tadqiqotlari davom ettirildi. Bu ishlar avval aniqlangan Qoraquduq va Quanish koʻtarmalarining quyi oʻrta yura va yuragacha boʻlgan yotqiziqlaridagi oʻrnini aniqlab berdi; yangi mahalliy yuksalishlar Zap. Barsakelmes, Adjibay, Kibir, Qushkair. 1976-1979 yillarda. Barsa-Kelmes 5/76-79 seysmik guruhi (U.A. Aliboev va boshq.) Barsa-Kelmes chuqurligining janubi-sharqiy qismida 1:100 000 masshtabdagi CDP qidiruv seysmik tadqiqotlarini amalga oshirdi.
Amalga oshirilgan ishlar natijasida Quanish- Qo‘sqali boʻgʻimining chuqur geologik tuzilishi oʻrganildi, quyi-oʻrta yura yotqiziqlari boʻylab Alambek burmasining ikki gumbazli tuzilishi oʻrnatildi, Oqchalak konstruksiyasi konturlashtirilib, chuqurlikka tayyorlandi. burgʻulash, Shimoliy Karaumbet antiklinal koʻtarilishi aniqlangan.
1977-1979 yillarda. 1:50000 masshtabdagi KDPning qidiruv seysmik tadqiqotlari Taylin seysmik guruhi 3/77-79 (S.U.Umarov va boshqalar) tomonidan Sudoch chuqurligining gʻarbiy tomonida olib borildi.
Xuddi shu davrda seysmik ekipaj 5/77-79 (Rak E.O. va boshqalar) tomonidan eksperimental va uslubiy ishlar amalga oshirildi. Bajarilgan ishlar Alambek-Qoʻsqali togʻ tizmasi shimoliy qismining chuqur geologik tuzilishini oʻrganish imkonini berdi; Aqchalak konstruksiyasi chuqur burg‘ulash uchun tayyorlandi; Chibellin, Tillali burmalari ochiladi.
Yuqoridagi seysmik tadqiqotlar natijalariga koʻra 1976—79 y. 1978 yilda Oqchalak inshooti TIIIV gorizontini aks ettiruvchi oʻrta yura yoʻnalishi boʻylab chuqur burgʻulash uchun tayyorlangan fondga kiritilgan boʻlib, uning boʻylab ikki gumbazli konstruksiya mavjud. 2 va 3-raqamli qidiruv quduqlari ushbu xarita asosida loyihalashtirilgan bo‘lib, birinchisi 1979 yilda burg‘ulash boshlangan. Chuqur qidiruv burg‘ulash bilan bir qatorda tasvirlangan hududda seysmik qidiruv ishlari ham davom ettirildi.
1978-1982 yillarda. V.I.Korablina va D.R.Xegay Sharqiy Ustyurt hududlarida geologik qidiruv-qidiruv ishlari natijalarini umumlashtirish uchun amaliy tadqiqotlar olib bordilar.
Bu ishlar Kuanish-Koskalin shishishi va unga tutash hududlarning chuqur geologik tuzilishini batafsil oʻrganish imkonini berdi, bu yerda 21 ta mahalliy tuzilma aniqlangan va 5 tasi tasdiqlangan. Paleozoy ohaktoshlarining tarqalish zonalarini ajratib, yura va oraliq cho‘kindi majmualari qalinligining o‘zgarishi xarakteri qayd etilgan holda geofizikaviy ishlarni rivojlantirish istiqbollari xaritasi tuzildi. Gʻarbiy-Barsakelmesskaya, Aqchalakskaya va Alambekskaya hududlarida yura yotqiziqlari kesimida neft va gaz konlari bogʻlangan lentikulyar jismlar aniqlangan.
1982-1985 yillarda. Moʻynoq 30/82-85 (R.Z. Chenborisova va boshq.) seysmik guruhi tomonidan Sudoch chuqurligi va unga tutash hududlarda CDP seysmik tadqiqot ishlari olib borildi, bu esa Vosdagi yura yotqiziqlaridagi reflektorlarning chuqur tuzilishini aniqlashtirish imkonini berdi. Alambek, Chink, Aqchalak, Qizil-Qohira. Sudoch trubasining suv bosgan qismida profillarning mintaqaviy yo‘nalishlari bo‘yicha birinchi marta chuqur struktura o‘rganildi.
CDP seysmik tadqiqotlari 1984-1987 yillarda o‘tkazilgan. Akchalak s/p 2/84-87 (L.P. Bondarenko va boshq.) Quanish- Koskali tektonik zonasi va Sudoch trubasining qo‘shni zonasida Qirk-Qiz konstruktsiyasini Quyi bo‘ylab chuqur burg‘ulash uchun tayyorlash va o‘tkazish imkonini berdi. O‘rta yura gorizonti.
Ushbu ishlar natijalari asosida Quanish-Koskalin tektonik zonasining janubiy qismining neft-gaz salohiyati istiqbollari xaritasi ham qurildi; Janubiy ko‘l zonasining geologik tuzilishi aniqlangan. Bu davrda Khegay D.R. Sharqiy Ustyurt hududida (Kuanish-Koskalinskiy toʻlqini, Sudoch va Barsakelmes chuqurliklarining janubiy tomoni) dala geofizik ma’lumotlarini (CDP va VSP seysmik qidiruvi), shu jumladan dala geofizik ma’lumotlarini qayta talqin qilish va umumlashtirish boʻyicha eksperimental-uslubiy ishlarni amalga oshirdi.
Amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida geologik muammolarning keng doirasi hal qilindi. Jumladan, yura, permo-trias va paleozoy reflektorlari uchun konsolidatsiyalangan strukturaviy xaritalar tuzilib, ular asosida 18 ta istiqbolli obyekt aniqlangan.
Bevosita qidiruv texnikasi Quanish-Koskalin tektonik zonasining janubiy qismlari va Alan sinklinalidagi uglevodorod konlari bilan bog‘liq bir qancha anomaliyalarni aniqladi. Aniqlangan anomaliyalarning bir qismi Oqchaloq konining gazli konlari bilan mos keladi.
Tillali strukturasi Barsakelmesskaya sk/№ 5/76-79, OMP № 5/77-79, Taylinskaya s/p 3/77-79; CDP-2D qidiruv seysmik tadqiqotlari natijasida aniqlangan; Ustyurt tematik kechasi No5 / 78-82; Mo‘ynoq shoxobchasi № 30 / 82-85; Severo-Kibirskaya s / p No 3 / 88-91; Aqchalak q/2/84-87; Bakushskaya s / p No 1 / 93-96 92,5 chiziqli kilometr miqdorida.
MOGT-2D profillari tarmog‘ining zichligi 1 kv.km uchun 1,02 km. 2005-2008 yillarda Kulbay stansiyasi № 01 / 05-08 da mintaqaviy seysmik tadqiqotlar o‘tkazildi, talqin qilish natijasida Tillali strukturasi tasdiqlandi.
Tillali strukturasi antiklinal bo‘lib, seysmik reflektorlardan tayyorlangan:
-Т sh-( J3), yuqori yura yotqiziqlari bilan chegaralangan. Yopiq izogipse -2130m bo‘yicha uning o‘lchamlari 1,4x1,25 km, amplitudasi 10m, maydoni 1,4 kv.km;
-TIVII-(J2), Oʻrta yura yotqiziqlari doirasida chegaralangan. Yopiq izogipsi -2785m bo‘yicha uning o‘lchamlari 4,75x2,5 km, amplitudasi 35 m, maydoni 9,5 kv.km;
-TIVIII-(J1), Quyi yura yotqiziqlarining tepasi bilan chegaralangan. Yopiq izogipse -2940m bo‘yicha uning o‘lchamlari -4,1x1,5 km, amplitudasi 40m, maydoni 4,92 kv.km.



1.1-rasm. Tillali konining I-I geologik profili