1. Tema. Salistiriw pedagogikasi pa`ninin` predmeti, maqseti ham waziypalari reje

A`debiyatlar
1. I.A.Karimov. Barkamol avlod - O`zbekiston tarrakkietining poydevori.
2. I.A.Karimov. O`zbekiston kelajagi buyuk davlat. T.: O`zbekiston, 1992.
3. I.A.Karimov. O`zbekiston XXI asrga intilmoqda.
4. Jahon mamlakatlari tarixi.
Tema:. Orayliq Aziya ma`mleketlerinde ta`lim-ta`rbiyanin` o`zine ta`n o`zgeshelikleri
J O B A S I:
1 Ta`limninn` du`zilisi ha`m onin` o`zine ta’n ta`repleri.
2. Qazaqstan, Tu`rkmenstan, Tajigistan ta`lim sistemasi.
3.O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw sistemasi.

Tayanish tu`sinikler:
Orayliq Aziya ma`mleketleri, Qazaqstan, Tu`rkmenstan, Tajigistan ta`lim sistemasina salistirmali analiz, O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw sistemasi

Bu`gingi xaliq bilimlendiriwi joqarg`i qa`niygeli, isbilermen, sonin` menen birge joqari a`dep ikramliliq pa`ziyletlerdi boyinda ja`mlegen, ma`de-niyatli isenimge iye, ruwxiy ha`m ag`artiwshiliq jag`inan jetik o`z betinshe pikirleytug`in ha`m bahalay alatug`in jeke adamdi ta`rbiyalawg`a qaratilg`an.

1992 jili G`Bilimlendiriw haqqindaG` g`i nizam qabil etilgennen keyin 6 jil ishinde ta`lim ta`rbiyadag`i reformalardi a`melge asiriw boyinsha aytar-liqtay jumislar orinlandi.
Mektepgi shekemgi ta`rbiya tarmag`inda u`lken o`zgerisler ju`z berdi. Respublikamizda G`Shan`araq baqshalarG`, G`Baqsha mektepG`, kompleksleri quril-di. Ilgeri waqitlari balalar baqshalari tiykarinan ata-analardin` sotsial-liq xizmetlerine qolayli sharayatlardi jaratiwg`a g`ana xizmet etken bolsa, bu`gingi ku`nde ol balalardi mektep basqishina tayarlap beriwin tiykarg`i bilimlendiriw ma`kemesi bolip kaldi. Ma`mleketimizde 9 jilliq tayanish, 11 jilliq uliwma orta bilim engizildi. Gimnaziya, litsey, kolledj siyaqli jan`a tiptegi bilimlendiriw mekemeleri jumis basladi.
Biraq, 1992 jilda qabil etilgen G`Bilimlendiriw haqqindag`iG` nizamdi belgilengen ta`rtip ha`m qag`iydalar jedel pa`t penen rawajlanip atirg`an ja`m-iyetimizdin` talap ha`m za`ru`rliginen keyin kalip kiyatirg`anlig`i seziledi. A`meldegi bilimlendiriw sistemalarinin` eskirgenligi, 9 klassti pitkerip tayanish bilimin iyelep atirg`an ha`tte, 11 klassti pitkergen oqiwshilardin` ko`pshilik bo`legi oqiw ha`m jumis penen ta`miynlenbegen, jeke adam, ma`mleket, ja`miyet ma`pleri menen kadrlar tayarlawdin` sistemasi arasinda muwapiq kelmewshiliktin` payda bolg`anlig`i, oqiwshilardin` ma`pleri ha`m mu`mkinshi-likleri menen esaplasiw bilimlendiriw sistemalarina ma`mleketlik o`lshem-lerdin` toliq kiritilmegenligi, oqiwshilardin` erkin pikirlew ko`leminin` tayarlig`i, milliy pedagogikamiz ha`m shet el ta`jiriybelerinin` bilimlen-diriw a`meliyatina a`stelik penen engizilip atirg`anlig`i siyaqli kemshilikler usilardan esaplanadi. Usi za`ru`rliklerdi esapka alg`an xalda ma`mleketimizde bilimlendiriwdi tu`p tiykarinan reformalaw za`ru`r bolip kaldi. Usi maksette respublikamiz-din` buring`isinan keskin o`zgeshelenetug`in jan`a G`Bilimlendiriw haqqin-dag`iG` nizamdi G`Kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasinin`G` joybarlari islep shig`ildi ha`m baspa so`zde ja`riyalandi. Na`tiyjede O`zbekstan Respub-likasi Oliy Ma`jilisinin` 1-shi shaqiriq IX sessiyasinda 1997 jil 29 avgustta bul joybardi tastiyqladi.
Bul hu`jjetlerde jaqin 7-8 jil ishinde bilimlendiriw tarawinda a`melge asiriliwi tiyis bolg`an aktual` ha`m juwapkerli jumislar ko`zde tutilg`an. Olar G`Bilimlendiriw haqqindaG` g`i nizamnin` uliwma ha`m juwmaqlawshi rejelerinen basqa g`a`rezsiz, biraq logikaliq bir biren tig`iz baylanisli bolg`an 4 bap ha`m onin` quramindag`i 34 stat`yalar arkali ta`riyplep beriledi. Bul hu`jjet bilimlendiriwimizdin` jan`a a`sir basindag`i haqiqiy kepili bolip qaldi.
Kadrlar tayarlawdin` milliy bag`dlarlamasi bolsa ma`mleketimizdin` usi a`hmiyetli ma`selege baylanisli siyasatinin` strategiyaliq tiykari bolip ol bilimlendiriw bir pu`tin sistema sipatinda rawajlanidriwg`a usi tiykarda ja`miyetlik turmistag`i ha`r ta`repleme kamal tapkan jan`a belsendi jeke adamdi qa`liplestiriwge xizmet etedi.
Kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasinda bilimlendiriw sistemala-rinda onin` mazmuninda da basqariw ha`m rawajlandiriwda da ha`tte onin` ta`miynleniwinde de tu`p tiykarinan reformalaw ko`zde tutilg`an.
Atap aytqanda ol baslang`ish ta`lim orta akademiyasinin` ka`sip o`ner bi-limlendiriwi quraminda a`melge asiilatug`in boldi. Bul quram oqiwshilar-din` baslang`ish ta`limde 4 jil, tayanish ta`liminde 5 jil bilim aliwlarin belgileydi. Bilimlendiriw sistemasinin` bul eki basqishi ma`jbu`riy bolip sorn`g`i u`sh jilliq basqish iqtiyariy ma`jbu`riy (akademiyaliq litseyler) ha`m o`ner bilimi (ka`sip o`ner kolledjleri) ko`rinisinde a`mselge asiriladi.
Bilimlendiriw sistemasinin` ush jilliq basqishi jan`a bag`dar bolip, akademiyaliq litseyler oqiwshilardin` uqibi, zeyinin esapka alg`an xalda ilim negizlerin teren`lestirgen bag`darlang`an xalda u`yretiwdi ta`minleydi. Ka`sip o`ner kolledjleri bolsa ha`r bir oqiwshig`a orta mag`liwmat beriw menen birge olarg`a jergilikli `alaplardi esapka alg`an xalda ba`sekige shidamli bolg`an ka`sip o`ner beredi.
Orta bilimnin` bul tarmag`i ta`limnin` sho`lkemlestiriw ta`repleri, pedagoglardin` da`rejesi oqiw orinlarinin` u`skeneleniwi ha`m olardin` ilimiy metodikaliq ta`minleniw da`rejesi menen ha`zirgi shekem bolip kelgen o`ner bilim oqiw orinlarinan keskin o`zgeshelenedi. Ka`sip o`ner kolledjlerinde oqiwshilarg`a ka`siplik o`nerler u`yretilip, onin` pitkeriwshileri joqari ka`sip mamanlig`ina iye boladi.
Biz joqarida bilimlendiriw sistemasindag`i u`shinshi basqishti iqtiyariy ma`jbu`riy dep atadiq. Onin` iqtiyarilig`i oqiwshilar o`z uqiplari ha`m qizig`iwlarina qarata joqaridag`i eki bag`dardan birewin akademiyaliq litseyler yamasa ka`sip o`ner kolledjlerinde tanlap aladi.
Ma`jbu`riyligi sonnan ibarat, oqiwshilar akademiyaliq bag`itta yamasa ka`sip o`ner bag`darinda bilim, uqip aliwg`a ma`jbu`r.
Orta arnawli bilimnin` ha`r eki bag`darinda da jaslarg`a ma`mleketli o`lshemler tiykarinda ta`lim beriledi. Pitkeriwshiler joqari oqiw orinlarina kabillawda ten huqiqqa iye boladi.
Joqarida aytip o`tilgenler menen bir qatarda bag`darlamada bilimlen-diriw sistemasin demokratiyalastiriw, gumanizatsiyalaw, ta`lim menen ta`rbiya-nin` birligin ta`minlew, olardin` u`zliksizlik printsiplerin ornatiw boyin-sha da ayirim puntkler orin alg`an.
Bul printsipler bilimlendiriwmizde ayriqsha sanaliliq ha`m poten-tsial` bag`ishlaydi, na`tijede oqiw ta`rbiya jumislarimiz ta`n aling`an xaliq araliq atalap ha`m olshemlerge tenlesedi. Oqiw ta`rbiya protsesin respubli-kamizda joqaridag`i ta`rtipte sho`lkemlestiriw toliq ma`nisinde o`zbek milliy modeli esaplanadi. Atalg`an bag`darlama basqishpa basqish a`melge asiriladi. 1-shi basqish o`tiw da`wiri bolip, 1997-2001 jillarg`a mo`lsherlengen. Bul basqishta bilim beriwdegi aldin`g`i ta`jiriybelerdi saqlap qalg`an xalda bag`darlamaliq jan`alilqa ha`m o`lshemlik huqiqiy, ilimiy metodikaliq, materialliq-finans tiykarlari jaratiladi, bilim beriwdi jetilisti-riwdin` za`ru`rli shar-sharayatlari menen islep shig`iladi.
2-shi basqish 2001-2005 jillarg`a molsherlengen bolip, bul da`wir bag`dar-lamani kadrlar tayarlawdin` monitoring sistemasindag`i ideyalar ha`m jag`day-lardin` na`tiyjeliligin ta`miynlewshi faktorlar, miynet bazari, ja`miyetlik ekonomikaliq rawajlaniwdi esapka alg`an xalda toliqtiriladi. Bul basqish belgilewshi basqish boladi.
3-shi basqish 2005 jil ha`m onnan keyingi jillardi o`z ishine aladi. Bul jillarda kadrlar tayarlaw sistemalari erisilgen da`slepki na`tiyjeler, juwmaqlar ta`jiriybeler tiykarinda jetilistiriledi. Olardi na`tiyjelik ekonomikaliq jag`dayg`a sa`ykeslendiriw, jetilistiriw da`wiri bolip o`tedi.
Bag`darlamada belgilengen waziypalar orinlang`annan son` to`mendegi na`tiyjelerge erisiw ku`tilmekte:
-reformalardin` ma`nisin toliq an`laytug`in, olardi a`melge asiriw protsessinde jedel katnasatug`in, zaman talaplarina juwap beretug`in, ka`sip-sheberligi joqari bolg`an kadrlar qurami qa`liplesedi.
-Milliy ha`m ruwxiy qa`diriyatlarimizdi o`zine puxta ja`mlep alg`an ta`lim ta`rbiya sistemasi jolg`a qoyiladi:

• 
  Aymaqlar ha`r qiyli tarawlardin` maman kadrlarg`a bolg`an talaplari kanaatlandiriladi.
  
• 
  Oqiw jaslarg`a sapasiz bilim ha`m ta`rbiya beriwge jol qoyilmaydi.
  
• 
  Xaliqtin` ha`r qiyli sotsialliq katlamlarinin` aymaqliliq ha`m mil-liy belgilerin esapka alg`an xalda olardin` biliim aliwg`a degen talaplari kanaatlandiriladi.
  
• 
  G`Intelektual menshikG` ma`mlkettin` g`a`ziynesine tu`sirim keltiriwshi derekke aylanadi.
  
• 
  Ilim ha`m pa`nnin` jedel rawajlaniwi na`tiyjesinde ekonomikaliq rawajlang`an ja`miyet du`ziledi ha`m pu`tkil du`n`yanin` rawajlang`an ma`mleketle-rinin` ulli integratsiyalaniw protsessi a`melge asadi.
  

XX a`sirdin` aqiri ha`m XXI a`sirdin` baslarinda ta`lim-ta`rbiya jumis-larin reformalaw boyinsha u`lken waziypalar turg`anlig`i ko`rinip tur.
G`Bilimlendiriw haqqindag`iG` nizam, G`Kadrlar tayarlawdin` milliy bag`-darlamasinG` da belgilengen waziypalar o`zinin` ko`lemi jag`inan u`lken qura-mali, sonin` menen birge ruwxlandiriwshi waziypalar esaplanadi.
Bul eki hu`jjet`tte begilengen talaplardi toliq orinlaw ushin a`debiyat, ko`rkem o`ner, ta`lim-ta`rbiya, ma`deniyat, ilim, pa`n, ka`sip-o`ner, h.t.b tarawlardin` birgeliktegi ku`sh saliwlari, do`retiwshilik ha`m oy pikirlerin birlestiriw-leri za`ru`r. Sonda g`ana aldimizg`a qoyilg`an waziypalar tabisli orinlanadi.
O`zbekstan g`a`rezsizlikke erisemen degenshe ta`lim ha`m ta`rbiya isleri pu`tkilley ustaz, oqitiwshi ha`m pedagoglarg`a ju`klegen edi.
Ta`lim ta`rbiya isi menen pu`tkil ja`miyet ag`zalari shug`illaniwi kerek ekenligin ta`jiriybe ko`rsetti. Usi waqitqa shekem xaliq xojalig`inin` tu`rli tarawlarinda qa`niyge tayarlaytug`in joqari oqiw orindlarinda ta`lim ta`rbiya sirlarin u`yretetug`in pedagogika pa`ni o`tilmeytug`in edi.
Buni Prezidentimiz I.A.Karimov teren` tu`singen tu`rde ja`miyetimiz g`a`-rezsizliginin` birinshi jillarinan baslap barliq joqari oqiw orinlarin-da pedagogika pa`nin o`tiwdi ma`sla`ha`t etti.
Joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrliginin` 1996 jil 7 av-gustag`i 189 sanli buyrig`ina muwapiq xaliq xojalig`ina qa`niygeler tayarlay-tug`in barliq joqari oqiw orinlarinda pedagogika rpa`ni oqitila basladi.
G`Bilimlendiriw haqqindag`iG` nizamda G`O`zbekstan Respublikasi bilim-lendiriw haqqindag`i siyasati uliwmainsaniyliq qa`diriyatlardi, xaliqtin` tariyxiy ta`jiriybesin, ma`deniyat ha`m pa`n boyinsha ko`p a`sirlik qag`iydalar-di, ja`miyettin` keleshektegi rawajlaniwin esapka alg`an halda ju`rgizediG` - delingen. G`Bu`gin aldimizda sonday tariyxiy imkaniyat payda boldi dedi Prezident I.A.karimov - biz basip o`tken jolimizdi oylana otirip bahalap, milliy ma`mleketimiz tiykarlarin aniqlap, ulli ma`deniyatimiz tamirlarina,a`yyemgi miyrasimiz tiykarlana qaytip, o`tmishtegi bay ha`diyselerdi jan`a ja`miyet qurilisina sawg`a etiwimiz kerekG`.
(I.A.Karimov G`Uzbekistonning siesiy ijtimoyi va iqtisodiy istikbolining asosiy tamoyillariG` T. Uzb-n 95, 9 bet)
Prezidentimizdin` bul so`zlerdi barliq sotsialliq tarawlardi islep atirg`anlar, sonin` ishinde bilimdanlar ushin metodologiyaliq tiykar.
Biz totalitarliq pedagogikadan pu`tkilley waz keship, sol waqittan ja`miyetke xizmet etip kelgen pedagogikani tu`p-tiykarinan o`zgertiwimiz kerek. endi biz o`zimizdin` milliy qa`diriyatlarimizdin` tiykarinda du`zilgen mil-liy pedagogikamizdi rawajlandiriwimiz kerek. G`Ta`lim-ta`rbiya tiykarlari haqqinda so`z eter ekenbiz degen edi I.A.Karimov,- onin` mazmuni haqqinda ko`p aytiwimiz mu`mkin: bizge tek g`ana pitkeriwshelire emes, al mektepte ta`-lim ta`rbiya alg`an insanlar kerek... Demokratiyaliq ja`miyette balalar, uliwma ha`r bir insan erkin pikirleytug`in etip ta`rbiyalanadiG` (I.A.Karimov G`Barkamol avlod Uzb-n tarakkietining poydevoriG` T. G`SharqG`-97, 9 bet)
G`Men barliq waqitta bir shinliqti atap ko`rsetemen dedi Prezidenti-miz I.A.Karimiov bizin` keleshegimiz, bizin` en` bir u`lken u`mitimiz, qolap quwatlaytug`in tiregimiz bul o`sip kiyatirg`an jas a`wlad. Men o`zimnin` ta`g`di-rimdi de, bizin` elimizdin` ta`g`dirin de ha`m onin` kelesheginde usi jaslarda, olardin` ashiq kewlinde, erkin oylawinda, bekkem iseniminde ha`m ayqin ko`z-qarasinda ko`remiz.
Adam bilimdi qanshelli teren` iyelese ha`m de bul bilimlerdi a`melde qan-shelli ko`p qollansa, onin` ruwxiylig`i sonshelli bay ha`m bekkem boadi. Bul boyinsha Prezidentimiz bilay degen: G`Tek g`ana bilimli, ruwxiy ku`shli ja`-miyet g`ana demokratiyaliq rawajlaniwdin` barliq sharayatlarin qa`dirley ala-di, al kerisinshe bilimi az, sawatsiz adamlar avtoritarizmdi ha`m totalitar du`zimdi maqul ko`retug`inin o`mirdin` o`zi ko`rsetip atirG`.
Jedellik penen rawajlanip baratirg`in g`a`rezsiz respublikamizda huqi-qiy ma`mleket ha`m puxaraliq ja`miyet quriw siyaqli ma`seleler tikkeley jas-larimizdin` belsene qatnasiwina baylanisli bolmaqta. G`Ha`r bir el, ha`r bir hukimet tek o`zinin` jer asti, jer usti bayliqlari, a`skeriy qariwi, o`ndirislik mu`mkinshiligi menen g`ana abroyli ha`m qu`diretli emes, al birinshi gezekte o`z elinin` joqari ma`deniyati, ruwxiylig`i, sawatlilig`i sonin` na`tiyjesinde joqari mazmunlilig`i menen ku`shli ha`m qu`diretli. Sebebi bul pa`ziyletler millet ha`m adamnin` qa`dir qimbatin, eldin` patriotlik,xaliqtin` awizbirshiligi menen milliy maqtanishin qa`liples-tiredi ha`m bekkemleydiG`-degen edi Prezidentimiz I.A.Karimov Oliy Ma`ji-listin` IX sessiyasinda.
Sonliqtan da bizin` elimizde g`a`rezsizliktin` birinshi ku`ninen baslap-aq ruwxiylig`imizdi qayta tiklew ha`m rawajlandiriw, milliy bilimlikti du`ziw ha`m jetilistiriw, onin` milliy tiykarin bekkemlew menen bir qatarda du`n`yaliq standart da`rejesine ko`teriw, solay etip jan`alaniwshiliq talabina sa`ykes is alip bariw jolg`a qoyildi. Bunin` tiykari jaslarimizdi milliy qa`diriyatlarimizg`a ta`n bolg`an salamatli, aqilli, sipayi, simbatli etip ta`rbiyalaw ushin ha`r ta`repleme g`amxorliq ekenligin ko`rsetti.


A`debiyatlar
1. I.A.Karimov. Barkamol avlod - O`zbekiston tarrakkietining poydevori.
2. I.A.Karimov. O`zbekiston kelajagi buyuk davlat. T.: O`zbekiston, 1992.
3. I.A.Karimov. O`zbekiston XXI asrga intilmoqda.
4. Jahon mamlakatlari tarixi.