1. Terorizim haqqinda tu’sinik Xaliq araliq terorizimnen xaliqti qorg’aw

Tema ;Terorizim ha’m xaliqti qorg’aw zamanag’oy qirg’in qurallari
Reje :
Kirsiw
1.Terorizim haqqinda tu’sinik
2.Xaliq araliq terorizim
3.Terorizimnen xaliqti qorg’aw
4.Zamanag’oy qirg’in qurallarina neler kiredi
Pikir
Paydalanilg’an A’debiyatlar

Kirsiw
Terrorizm (lot. terror — qorqınısh, qorqınıshlı ) — siyasiy raxiplerdi, qarsılasılardı joytıw yamasa qorqıtıw, xalıq ortasında hawlıǵıw hám tártipsizlikler keltirip shıǵarıw maqsetindegi zorlıqshılıq háreketleri (táqip qılıw, buzıw, girewge alıw, adam óltiriwshilik, portlatish hám basqalar ). Terrorizm jalǵız tártip degi hám gruppalı terrorizm (mas., ekstremistik siyasiy toparlardıń háreketleri sıyaqlı ) taypalarǵa bólinedi. Siyasatshunoslikda mámleket terrorizmi túsinigi de qollanıladı (diktatorlıq hám totalitar rejimlerdiń repressiyalari). Terrorizm orta ásirlerden baslap barlıq region hám mámleketlerde ushırasıp turǵan. Lekin ótken ásirdiń aqırlarınan onıń jańa kórinisleri payda boldı (sırt el mámleketleri hám húkimetleri basshıların, olardıń diplomatik wákillerin óltiriw yamasa urlaw, elshixonalar, missiyalar, xalıq aralıq shólkemlerdiń binalardı portlatish, aeroportlar hám vokzallarda jarılıwlar júz etiw, hawa kemelerin alıp shaǵılısıw, adamlardı girewge alıw hám t.b. ). Xalıq aralıq terrorizm keń tarqalıp, terrorizm áshkara siyasiy tús ala basladı. Terrorchilar ayırım mámleketler húkimeti hám oǵan jaqın strukturalardan jardem alatuǵın hallar júzege keldi. Olar tárepinen júz atırǵan jınayatlardıń social qáwiplilik dárejesi arttı. Terrorchilar qolına yadrolıq, ximiyalıq, biologiyalıq qural túsip qalıwı qáwipi kúshaydi, elektron terrorchilik payda boldı. Kóbinese terrorizm diniy ekstremizm, narkobiznes, separatizm menen baylanıslılıǵı, shatasip ketiwi gu'zetile baslandı.
Ózbekstan Respublikasında " Terrorizmga qarsı gúres tuwrısında" arnawlı nızam qabıllandı (2000-jıl 15 dekabr). Bul nızamda terrorizm — siyasiy, diniy, ideologiyalıq hám basqa maqsetlerge erisiw ushın shaxstıń turmısı, sawlıgına qáwip tuwdıratuǵın, buyım-múlk hám basqa ob'yektlarning joq etiliwi (ziyanlantirilishi) qáwpin keltirip shıǵarıwshı hám de mámleketti, xalıq aralıq shólkemdi, fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxstı qandaydabir háreketler júz etiwge yamasa júz etiwden tiyilishga májbúrlewge, xalıq aralıq mu’nasábetlerdi quramalılastırıwǵa, mámlekettiń suverenitetti, aymaqlıq pútinligin buzıwǵa, qawipsizligine ziyan jetkiziwge, qurallı waqıyalar shıǵarıwdı gózlep ǵıybatshılıqlar etiwge, xalıqtı qorqıtıwǵa, sociallıq-siyasiy jaǵdaynı biyqararlastırıwǵa qaratılǵan, Ózbekstan Respublikasınıń JKda juwapkerlik názerde tutılǵan zorlıq, zorlıq isletiw menen qorqıtıw yamasa basqa jınayatlı qılmıslar dep tariyplanadi. Nızamda mámleket shólkemleriniń Terrorizmga qarsı gúres salasındaǵı kepillikleri, terrorchilikka qarsı operatsiyanıń ótkeriliwi, terrorchilik háreketi áqibetinde jetkizilgen ziyandi oraw hám jábirlengen adamlardıń social reabilitatsiyasi sıyaqlı máseleler huqıqıy tiykarlab berilgen. Ózbekstan Respublikasınıń JKga kóre, terrorchilik háreketlerin tayarlaw hám júz etiw, bunday iskerlikte qatnasıw jetip atırǵan shaxslarǵa tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan hár qanday aqsha -qurallar hám resurslar beriw yamasa jıynawǵa, basqa xismatlar kórsetiwge qaratılǵan háreket 8 jıldan 10 jılǵa shekem azatlıqtan juda qılıw menen jazalanadı.
Jaslar ruwxıylıqına hújim salıp atırǵan abaylar qatarında dinni nıqap etip, diniy qádiriyatlarimizni ayaqosti etiwge urınıp atırǵan dinge berilgen siyasiy islam tárepdarları hám de diniy ekstremistik háreketlerdiń iskerligi saldamlı uwayım oyatıp atır. Búgingi kúnde bunday qawip-xaterlerdi aldın alıw, onı azıqlantirayotgan faktorlardı saplastırıw hám de oǵan qarsı gúresiw hár bir mámleket ushın ústin turatuǵın máselege aynalǵan. Ózbekstan Respublikası Prezidenti
Sh. M. Mirziyoev BMT Bas Assambleyası 72-sessiyasındaǵı sóylewinde ekstremizm hám terrorizm mashqalasına úlken itibar qaratıp, sonday degen edi: “Buǵan baylanıslı kóp jaǵdaylarda abaylardı keltirip shıǵarap atırǵan tiykarǵı sebepler menen emes, bálki olardıń Aqıbetlerine qarsı gúresiw menengine sheklenip qolinmoqda. Xalıq aralıq terrorizm hám ekstremizmning túbirin basqa faktorlar menen birge, nadanlıq hám mawasasızlıq tashkil etedi, dep esaplayman. Sol munasábet menen adamlar, birinshi náwbette, jaslardıń ongu oylawın bilim tiykarında qáliplestiriw hám tárbiyalaw eń zárúrli wazıypadir”.
Arab mámleketlerinde ótken ásirdiń 90 -jıllarınıń baslarında kóterilgen hám zorlıqshılıqlar shınjırın payda etken islam nıqabı daǵı ekstremizm tolqını búgingi kúnde anaǵurlım passivlesken sıyaqlı tuyulsa-de, eli diniy radikalizm real qáwip retinde saqlanıp qalıp atır. Atap aytqanda, radikal islam shólkemleri tárepinen xalıq ortasında, ásirese, onıń górsawat qatlamı arasında milletleraro hám dinler ara kelispewshiliklerdi keltirip shıǵarıwǵa qaratılǵan úgit-násiyatlaw hám úgit jumısları dawam ettirilayotganini atap ótiw zárúr .
Búgingi qáwipli dáwirde diniy ekstremizm, radikalizm hám terrorizmga qarsı gúrestiń shet el tájiriybesin úyreniw, ibratlı táreplerin ózlestiriw hám de turmısqa qollanıw etiw ámeldegi mámleketlerdiń barlıǵı ushın birdeyde zárúr hám paydalı. Diniy ekstremizm, radikalizm hám de terrorizmning tiykarǵı óshog'i bolǵan Jaqın Shıǵıs regioninde jaylasqan arab mámleketleri bul máselelerge qarsı gúresde dúnyanıń basqa regionları hám mámleketlerine salıstırǵanda kóbirek tájiriybege iye. Sol mániste, arab-islam áleminde diniy ekstremizm hám terrorizm mashqalasına birinshilerden bolıp dus kelgen Jaqın Shıǵıs regioniniń iri mámleketlerinen biri- Egipet Arab Respublikasınıń buǵan baylanıslıǵı uzaq jıllıq tájiriybesin úyreniw zárúrli áhmiyetke iye.