1. Tuproq unumdorligi. Tuproq madaniyligi va uni yaxshilash tadbirlari

---

TUPROQ UNUMDORLIGI VA STRUKTURASINI 
YAXSHILASH CHORA TADBIRLARI 
Reja: 
1. Tuproq unumdorligi. 
2. Tuproq madaniyligi va uni yaxshilash tadbirlari. 
3. Haydalma qatlam tuzilishi va uning ahamiyati. 
4. Tuproq strukturasi va uni yaxshilash usullari. 

---

1. Tuproq unumdorligi deganda uning o’simliklarni suv 
va oziq moddalar bilan ta’minlash xususiyati tushu-niladi. 
Tuproq unumdorligi yerga oqilona ta’sir etganda 
yaxshilanib bora-di, noto’g’ri ishlov berilganda esa 
aksincha pasayib boradi. 
Tuproq unumdorligi tabiiy va sun’iy turlarga bo’linadi. 
Tabiiy unumdorlik tabiiy omillar ta’sirida paydo 
bo’ladi. Hali inson qo’li tegmagan bo’z yerlar tabiiy 
unumdorlikka ega. Bunday unumdor-lik tabiiy sharoit va 
tuproq paydo bo’lishi jarayonidagi omillarga hamda 
tuproqning organik va mineral tarkibiga, kimyoviy, 
biologik xossalariga bog’liq holda yuqori yoki past 
bo’lishi mumkin. 
Sun’iy unumdorlik inson tomonidan yaratiladi. 
Dehqonchilikda qo’llaniladigan yerni ishlash, sug’orish, 
o’g’itlash, zaxini qochirish, sho’rini yuvish, almashlab 

---

ekish kabi agrotexnik tadbirlar su’niy unumdorlikni 
vujudga keltiradi. Ya’ni, inson fan va texnika yutuq-
laridan 
foydalanib 
tuproqning 
tabiiy 
xossalarini 
o’zgartiradi. Sun’iy unumdorligi bo’lgan tuproqda 
ma’lum darajada tabiiy unumdorlik ham bo’ladi. 
Tuproq 
unumdorligi 
potentsial 
va 
samarali 
unumdorlikka ham bo’linadi. Potentsial unumdorlik 
tuproqdagi oziq elementlarining umu-miy miqdorini 
ko’rsatadi. Bunga o’simliklar o’zlashtira olmaydigan va 
oson o’zlashtira oladigan shakldagi oziq moddalarning 

---

barchasi kiradi. Samarali unumdorlik tuproqdagi o’simlik 
o’zlashtira oladigan oziq moddalar miqdori bilan 
belgilanadi.Tuproqqa 
ilmiy 
asosda 
ishlov 
berish, 
o’g’itlash, melioratsiyalash orqali tuproq xossalarini 
tubdan yaxshilash, zararli tuzlarni yuvish, ortiqcha suvni 
qochirish, namlik yetishmaganda sug’orish, ortiqcha 
ishqoriylik yoki kislotalikni bartaraf etish, eroziyani 
oldini olish va to’xtatish kabi tadbirlar potentsial 
unumdorlikni samarali unumdorlikka o’tishiga olib 
keladi. 
2.O’simlikni o’sishi va rivojlanishi uchun qulay sharoit 
yaratilgan, zararli organizmlardan tozalangan tuproq 
madaniylashgan 
tuproq 
deyiladi. Tuproq 
biologik, 
agrokimyoviy 
va 
agrofizikaviy 
usullarda 
madaniylashtiriladi. Biologik usulga tuproqdagi organik 
moddalarni sintezlanishini boshqarish, almashlab ekish, 

---

bakterial o’g’itlarni qo’llash kabilar kiradi. Кimyoviy 
usulga ishqoriy tuproqlarga gips, kislotali tuproqlarga 
ohak solish, o’g’itlash kabilar kiradi. Agrofizi-kaviy usul 
bilan tuproqni madaniy holga keltirish deganda – yerlarni 
tekislash, ishlov berish, zovurlar yordamida sizot suvlarini 
sathini pasaytirish, ortiqcha suvlarni chiqarib yuborish va 
sho’r yuvish kabilar tushuniladi. 
Tuproq madaniyligi biologik, kimyoviy va fizikaviy 
ko’rsatkichlar bilan baholanadi. 
3. Haydalma qatlam tuzilishi va uning ahamiyati. 
Tuproqning qattiq fazasi va undagi bo’shliqlar 
hajmlarining 
nisbati 
haydalma 
qatlam 
tuzilishi