1. Tuproqning kelib chiqishi Tuproq tarkibidagi elementlar

Mavzu: Katta geologik va kichik biologik doira bo’ylab aylanyotgan moddalarning tuproq hosil bo’lishidagi ro’li

Reja:

1.Tuproqning kelib chiqishi

2. Tuproq tarkibidagi elementlar

3.Tuproq unumdorligi

Tuproq tog’ jinslaridan kelib chiqqan. Ammo yer betiga chiqib lulpjin tog’ jinslariga hali tirik organizmlar ta’sir etmagan davrda jinslarda lni|iilgina nurash jarayoni kechadi. Buning natijasida hosil bo’ladigan nurash iinili.sulotlari tarkibidagi o’simliklar uchun oziq moddalar hisoblangan kul Iniientlari (Ca, Mg, K, P, S kabilar) atmosfera yog’inlari ta’sirida yuviladi va n ii/u oqimlar hamda sizot suvlari ta’sirida dengizlar va okeanlarga olib borilib in'liq yoki qisman yotqiziladi, natijada dengiz cho’kindilari hosil bo’ladi

Tuproq tog’ jinslaridan kelib chiqqan. Ammo yer betiga chiqib lulpjin tog’ jinslariga hali tirik organizmlar ta’sir etmagan davrda jinslarda lni|iilgina nurash jarayoni kechadi. Buning natijasida hosil bo’ladigan nurash iinili.sulotlari tarkibidagi o’simliklar uchun oziq moddalar hisoblangan kul Iniientlari (Ca, Mg, K, P, S kabilar) atmosfera yog’inlari ta’sirida yuviladi va n ii/u oqimlar hamda sizot suvlari ta’sirida dengizlar va okeanlarga olib borilib in'liq yoki qisman yotqiziladi, natijada dengiz cho’kindilari hosil bo’ladi

1.Tuproqning kelib chiqishi
Quruqlik va okeanlar orasida kechadigan moddalaming ana bunday aylanishiga katta geologik aylanish deb aytiladi. O ’zining yo’nalishi bilan bu aylanishda nurash po’sti jinslaridagi o’simliklar uchun zarur kul elementlari unda to’planmasdan, aksincha kamayib borib, kambag’allashuvi ro’y beradi
Har yili suv oqimlari bilan jahon, okeanlariga 20-25 mlrd.t. mineral iimchalar oqizilib ketiladi, uning asosiy qismi tuproq zarrachalaridir. - 31 - Yer tarixida kechadigan uzoq muddatli geologik jarayonlar tufayli dengizlar quruqlikka aylanib, undagi cho’kindilar yer betiga chiqib qoladi va u yana qator murakkab nurash jarayonlariga uchraydi
Tog’ jinslarining tuproqqa aylanishi bir vaqtning o’zida kechadigan nurash va tuproq paydo bo’lish kabi ikki jarayonning birgalikdagi ta’siri natijasida yuzaga keladi. Tuproq paydo bo’lish jarayoni faqat tirik organizmlar, jumladan, yuksak o’simliklar va mikroorganizmlarning o’zaro ta’siri tufayli kechadi. Tog’ jinslari yuzasida o’sayotgan o’simlik ildizlari-ma’lum chuqurlikkacha kirib boradi va uning ancha qismini egallaydi.
Tog’ jinslarda tarqoq holda bo’lgan kul elementlari tarzidagi oziq moddalar P, S, Ca, Mg, K singarilami ildizlari orqali o’zlashtirib oladi va bunda azot ham to’plana boshlaydi. Jinslarda azotning hosil bo’lishi va to’planishi asosan mikroorganizmlarning biokimyoviy faoliyati natijasidir. O ’simliklar havodagi karbonat angidridi, suv, kul elementlari, azot va quyosh nurlari energiyasidan foydalanib organik moddalami sintezlaydi.
2.Tuproq tarkibidagi elementlar
Tarkibida kul moddalari bo’lgan o’simlik qoldiqlari tog’ jinslarida va uning yuqori qismlarida to’plana boshlaydi. Bu moddalar o ’z navbatida mikroorganizmlar uchun oziqa va energiya manbai hisoblanadi. Organik qoldiqlar mikroorganizmlar ta’sirida parchalanib, uning bir qismi yangi organik modda-gumusga aylanadi. Bu moddalar mikroorganizmlar ta’sirida sekin parchalanib o’zgarganligi sababli jinslaming yuqori qismlarida to’plana boshlaydi, qisman esa minerallashib azot va kul elementlari kabi oziq moddalarga ajraladi
Ana shu moddalar eritmaga o’tib, tuproqning mineral qismi va gumus moddalari bilan yangi kompleks, kam harakatli birikmalar hosil qiladi va yangi avlod o ’simliklar ildizlari orqali ulami singdirib oladi. Natijada, jinslardagi kul elementlari shuningdek, azot oliy o’simliklar, mikroorganizmlar ta’sirida tuproqda yig’ila boshlaydi va qator biokimyoviy o’zgarishlarga uehraydi
Hosil bo’lgan yangi, ancha kam harakatchan shakldagi bu moddalar jinslaming yuqori qatlamlarida yig’iladi. Demak o’simlik hamda tuproqqa aylanayotgan tog’ jinslari orasida kul elementlari va azotning aylanishi yuzaga keladiki, bu jarayon uzluksiz ravishda boradigan organik moddalarning sintezi va parchalanish jarayonlari bilan bog’liqdir. Buning natijasida tuproq unumdorligining muhim omili hisoblangan mineral va azotli oziq moddalaming tog’ jinslari yuqori qismlarida asta-sekin biologik to’planishi yuz beradi
3.Tuproq unumdorligi
O’zining mohiyati bilan moddalarning geologik aylanishiga qarama-qarshi i h mu bu jarayon natijasida suvda oson eriydigan nurash mahsulotlari va organik Miiliirning minerallashuvidan hosil bo’ladigan moddalami o’simliklar o’ldirib oladi va natijada bu moddalar qisman yoki to’liq ravishda yuqori natijaida to’planib, ushlanib qolinadi