1. Tuproqning monitoring usullariga quyidagilar kiradi: tuproq holatini kuzatish,tuproq tarkibini organish,tuproq tipini yoki turini tanlab olish,unda boladigan kimyoviy fizik ozgarishlar taxlil qilish va xulosa berish shulardan ibora

Tuproq monitoring! usullarini sanang. 2. Ekologik monitoring joyni tanlash va uning ta’rifi. 3. Mikroiqlim va uning ahamiyati. 4. Tuproqni o'rganish ishlari. 5. Joyning monitoringini olib borish rejasi (kartasi). 6. Kuzatish olib borish usullari. 7. Kuzatuv maydoni tuprog‘ini aniqlash. 8. Tuproq strukturasi deganda nima tushuniladi?

Javoblar

1.Tuproqning monitoring usullariga quyidagilar kiradi:tuproq holatini kuzatish,tuproq tarkibini organish,tuproq tipini yoki turini tanlab olish,unda boladigan kimyoviy fizik ozgarishlar taxlil qilish va xulosa berish shulardan iborat.

2.Monitoring otkaziwdan oldin malum bir hudud yoki joy tanlab olinadi, olib boriladigan joyni tanlashda, joyning hajmidan kelib chiqib organadigan joyning katta kichikligiga qarab monitoring 3 ga bolinadi.Bularga quyidagilar kiradi:litogen qismi

1.Global monitoring – butun dunyoda bolayotgan jarayonlarni va antropogen omillar tasirlarni organadi.

2.Hududiy monitoring – oz iciga malum bir hududda kechayotgan jarayonlarni ularning boshqa hududlardan kora rivojlanishidagi faqri,antropogen omillarning shu joyda tabiat tasirida ozgarib borishi kabilarni organadi.

3.Lokal monitoring – tabiatda boradigan tabiiy jarayonlarni kuzatib borish malum bir hududda antropogen omillar tasirini organadi.

Shulardan kelib monitoring uchun joy tanlanadi.Misol uchun local monitoringga kiruvchi biron shahar yiki qishloqdagi korxona zonasi tanlab olinadi.Unda asosan birinchi bolib osha korxona kuzatiladi va tabiatga bolayotgan tasiri antropogen omil tasirlari shular organiladi.Keyin owa kuzatish orqali hisibot tayyorlanadi va meyordan ortiq tabiatga zarar berayotgan bolsa uni tasirini kamaytirirish uchun ishlar olib boriladi va tartibga solib boshqariladi.

3.Mikroiqlim deb kichik bir mahalliy joyda shakllangan relef,joy,tuproq tiplari,aloxida osimliklar qoplami va iqlim sharoitiga aytiladi.Ma’lum joyning mikroiqlim sharoiti organish uchun albatta havo harorati va namligini o’lchab borish lozim bu ishni 2 xil balandlikda olib boriladi:1.yer ustining yoki 0-20sm balandlikdagi havo harorati;2.tuproqning yuza qismida 150-200sm balandlikdagi havo harorati yoki odam boyi balandligidagi harorat.Barcha o’lchashlar soya joyda olib boriladi.Mikroiqlim kuzatishlar vaziyatdan kelib chiqib turli haroitlarda olib boriladi:o’rmon,o’tloq,yaylov,ekilgan dala,shudgorlangan maydonlarda.Bu joylarda o’simliklar qoplamining rivijlanishi kuzatib borganda ozgarishlar yaqqol sezish mumkin. Mikroiqlim shakllanishida shamol orni juda katta hisoblanadi.Bundan tashqari mikroiqlimga mezorelef va tabiiy sharoitdagi qir adirlarning joylashuvi yani qiya tekisligi ham katta ta’sir korsatadi.

4.Tuproqning o’rganish ishlari asosiy vazifa tuproqni organish hisoblanadi.

1.Bunda 1 bolib tuproqni xosil qiluvchi omillardan organishdan boshlanadi.asosiy omillarga quyidagilar kiradi:

-litogen asosi,mexanik tarkibi,geokimyoviy xususiyatlarilaring shaklanishi hamda boglikligi
-tuproqning organic qismi tashkil qiluvchi osimliklar

-tuproqning issiqlik va suv rejimi belgilovchi gidrotermik sharoitlar.

2. yuqorida qayd omillarning tasirida rivojlanish jarayonida tuproq jinsining vertical qismi shakllanadi.bunga quyidagilar kiradi:

Osimliklarning chirimagan qoldiqlari,gumus toplanishgorizonti,kolloidlarning yuvilish gorizonti,minerallarning yuvilish gorizonti,tuproqning xosil qiluvchi jinslar yoki tog jinslar ,tuproq xosil bolishida kimyoviy jarayonlar tasirida orzgaradi.

3.Ushbu hududda mavjud bolgan tuprqoq tipi kenja tipi va turi gorizontlarga asosan ish olib boriladi:boz tuproqlar ,otloq boz tuproqlar, taqir tuproqlar.

5.Monitoring olib boriladigan joy hududni kartografiyasi olish uchun rasmga olish shart shunda joyning rejasi olinib joyning topografik rejasini tuzish mumkin boladi.Masshtab 1:5000-1:25000 misolida taxminan belgilash mumkin.Bunda owa joyda joylashgan aholi punktlari kollar daryo,ariqlar,katta yollar kichik soqmoqlar,ekin maydonlari va shunga oxshash barcha narsalar kartaga tushirish kerak.Monitoring har yili kuzatish olib borish kerak,bu ishni toxtatib bolmaydi.Olinhan birnecha yillik malumotlar xulosasidan keyingina ushbu hudud eko jarayon buzilgan yoki yaxshi ekanligi haqida fikr yuritish mumkin.Ekotizimlarni buzilganligini 2 guruh bn belgilash mumkin:ahvolning yomonlashgani belgilar bilan,hududda ozgarishlar yomon tomonga ozgarganligi bilan

6.Kuzatish olib boriladigan joyning hududida foydalanishga yaroqsiz holga kelib qolgan yer maydonlari,ichishga yaroqsiz suvlar hududi belgilab olinadi.Ular hududi maxsus to’rlar yoki belgilar yordamida aniqlab olinib umumiy yer maydoniga nisbatan % da hisoblab chiqiladi.Bularni shu usulda amalga oshiriladi:ekin ekiladigan maydonning yaroqsiz holga kelishi,biotsenozning buzulishi,yaylovlarning foydalanishga yaroqsizligi,umumiy yaylovga nisbatan,ichimlik suvlarning ifloslanganligi,ichishga yaroqsizligi,aholi yashaydigan joylarning umumiy yer maydonidan necha %yerni band qilb turganli shular amalga oshiriladi.

7.O’rganish ishlari olib boriladigan maydonda albatta tuproq kesimi olib boriladi.Tuproq kesimini olish uchun kavlanadigan chuqurning uzunligi 120-150 sm kengligi 60-80sm hajmda bo’lish kerak,chuqurning bir tomoni yuza tomon deb hisoblanib quyoshga qarab turishi lozim.Tuproq yuzasidagi qatlam yaqqol korinib turgandagina gorizontlarning tavsifi aniq yozish mumkin bo’ladi.Kavlaganda chiqqan tuproqlar bir tomonga toplab qoyiladi,bunda bir tomonga gumusli qatlamdan chiqqan tuproqlar uyulsa,ikkinchi tomonga esa pastki qatlamdan olingan tuproqlar tashlanadi.Chuqur 75-100 smgacha bo’lishi mumkin,tuproq qatlamlari yozib olingandan song tuproqlar chuqurga tashlanib oldin yuza qatlam tuproqlari keyin esa pastki qatlamdan olingan tuproqlar tashlanadi.



8. Tuproqning strukturasi deganda tuproqning tuzilishi nimadan tashkil topganligi tushuniladi.Tuproq— litosfera yuza qavatlarining suv, havo va tirik organizmlar taʼsirida oʻzgarishidan shakllanadigan va genetik jihatdan oʻzaro bogʻliq gorizontlardan tashkil topgan tabiiy tuzilma; Tuproq deganda yerning g’ovak unumdor yuza qatlami tushuniladi.Tuproq 3 qatlamdan iborat.

1.Eng yuqori A qatlam ozida gumus saqlaydi.

2.B-qatlam yoki illyuvial bu qatlam yuqoridagi qatlamdan yuvilgan organic va mineral moddalarni sqalaydi.

3.S-qatlam ona jins hisoblanadi. Tuproq paydo qiluvchi ona jinslar - tuproq paydo qiluvchi omillardan biridir. Ular ximiyaviy, mexanik va minelar alogik tarkibi, zichligi, tuproqnig fizikaviy, fizik-mexanikaviy hossalariga, suv-xavo, issiklik, ozuka va tuz rejimlari, unumdorligiga katta ta’sir etadi.

Tuproqni hosil qiluvchi asosiy omillar: iqlim, tuproq ona jinsi, oʻsimliklar va hayvonot olami, hududning relyefi va geologik yoshi hamda odamning xoʻjalik faoliyati.kiradi.