1. Turistlar oqimi statistikasi Turistik daromadlar va xarajatlar statistikasi Turizmda statistik hisoblar usullari

4.Xalqaro turizm statiistikasini takomillashtirishga qaratilgan asosiy yo’nalishlar
Turizm statistikasida uchta bosh muammo mavjud bo’lib, ulardan biri ma’lumotlarsiz taqqoslashdir. U turizm rivojlantirish qonuniyatlari, tendentsiyalarini aniqlash maqsadida axborotlarni taxminan solishtirib ko’rishni bildiradi. Bu sohadagi o’zgarishlar, kengliklar va davr, bitta nomdagi ko’rsatkichlar, kattaliklar baholanishi, ularni turli mamlakatlarga taaluqli tomonlari va boshqalar shular jumlasidandir. Statistik ma’lumotlar ko’p xollarda ularning predmeti mazmuni farqiga, hisob kitob metodikasi yoki o’lchov birligiga ko’ra taqqoslab bo’lmaydigan holatda bo’ladi. Ammo ko’p holatlarda beqiyos ma’lumotlarni solishtirib ko’rish xolatiga keltirish mumkin. Turizm statistikasining boshqa muammosi – statistik axborotning to’liqligi va ishonchligi. Boshqacha aytganda xalqaro turizm haqida zarur axborotlarni qay tarzda olish va yig’ilgan bir qancha ma’lumotlardan qanday qilib bo’shliqlarni to’ldirish muammosi. Hozirgi paytda birorta davlat turizmni kuzatish bo’yicha to’la hajmda tizimli ish olib borayotgani yo’q. BTT hisobotiga muvofiq jahonning 18 mamlakati (hududi) da sayyoramizning 0,5 % aholisi yashayotganiga qaramasdan xalqaro turizm haqida hech qanday axborot taqdim etilmagan. Ularning ko’pchiligi iqtisodiy jihatdan sust rivojlangan bo’lib, jahon turizm bozorida ulushlari juda kam. 202 mamlakat (hudud) yillik statistik ma’lumotnomalarga kiritilgan. Ular xalqaro turistik almashish to’g’risida ma’lumotlar to’plashadi, ko’rsatkichlari ruyxati juda cheklangan. Hatto statistika ishlari yaxshi yo’lga quyilgan Frantsiyada ham, hisob juda ko’p bo’shliqlar bilan amalga oshiriladi. Turistik oqimlar statistikasida ekskursion va ish yuzasidan qisqa muddatli safarlar to’g’risida ma’lumotlar fragment xarakteri beriladi. Turistik xarajatlar statistikasi ham to’liq holda emas. Statistik kuzatuvlar materiallari tahlili shuni ko’rsatadiki, kirish turizmi hisobi, chiqishga nisbatan yaxshi yo’lga qo’yilgan. 202 mamlakatdan (hududda) atiga uchtasida xalqaro turistik kelishlar haqida ma’lumotlar yo’q, xolos. 12 tasida esa xalqaro turizmdan daromadlar yo’q. Jo’nab ketish turizmi hisobotning statistik shaklida juda yomon aks ettirilgan. Mamlakat (hudud) larning yarimida aholining chegara ortiga safari soni va xalqaro turizmga xarajatlar kattaligi to’g’risida axborotlar yo’q. Xalqaro transportda tashishlardan va ularga xarajatlar to’g’risida ma’lumotlar hamma joyda ham yig’ilayotgani yo’q. 202 mamlakat (hudud) dan faqat 80 tasi BTT tomonidan so’ralgan xalqaro turizmning rivojlanishi haqida ma’lumotlarni bera oladi, xolos.
Statistik kuzatuvlar materiallarida ko’proq jiddiy tuzatishlar xalqaro transportda tashish daromadlarini, shuningdek ularga xarajatlarni aniqlashda kiritiladi. Bu tashish to’g’risida birlamchi ma’lumotlarni yig’ish yomon yo’lga qo’yilgani bilan izohlanadi. 202 mamlakat (hudud) dan 79 tasida transport daromadlari to’g’risida, 68 tasida esa xarajatlar to’g’risida ma’lumotlar yo’q. Ular uchun maxsus hisoblash o’tkazildi. Unga tegishli mamlakatlar guruhlarining umumiy turistik tashishda transport daromadlari va xarajatlari ulushi baza bo’lib xizmat qiladi.

; ;
D – xalqaro transport tashishdan daromadlar. T – xalqaro turizmdan daromadlar. E – xalqaro transportda tashish xarajatlari. R - xalqaro turizmga xarajatlar.
Hisob – kitoblar ko’rsatadiki, statistik kuzatuvlar tashish to’g’risida 80 % axborot beradi. Qolgan 20 % baholash yo’li bilan to’ldiriladi.
Statistik hisobni takomillashtirish bo’yicha xalqaro tashkilotlar jiddiy ish olib borishmoqda. Yuqorida turizm to’g’risida statistik axborotlarning to’liqligi va ishonchliligini ta’minlashda BTT o’ynayotgan rol haqida aytib o’tildi. Uning rahbarlik organi – Ijro kengashi huzurida statistika bo’yicha komitet tuzilgan. Kotibiyati tarkibiga esa statistika sektori kiritilgan. Bu tarkibiy tuzilmalarga apparat haqidagi tushunchalarni tartibga solish, turizm sohasiga qo’llaniladigan statistik tadqiqotlar usullarini va tamonlarini ishlab chiqish vazifasi yuklatilgan. So’rovlar o’tkazishda yordam ko’rsatish va ma’lumotlarni qayta ishlash, mutaxassislar o’rtasida tajriba almashishni yo’lga qo’yish ham uning zimmasida. Uning tomonidan ma’lumotlar yig’ish, hisobot shakllari va ichki va xalqaro turizm statistikasi boshqa masalalari bo’yicha uslubiy yo’l-yo’riqlar materiallar tayyorlangan. 1991 yil Ottavada turizm va sayohat statistikasi bo’yicha xalqaro konferentsiya o’tkazilishi muhim voqea bo’ldi. Uning tashabbuskorlari Kanada hukumati bilan birgalikda BTT bo’ldi. Konferentsiyada BTT bosh assamblyasi tomonidan ma’qullangan qo’llanmalar, tavsiyalar va rahbarlik uchun yo’l-yo’riqlar namoyish etildi. Ular orasida ayniqsa «Turizm sohasida statistik anketalashni o’tkazish metodologiyasi» va BTT bazaviy direktivasi «Milliy turistik ma’muriyatlar (MTM) tarkibida statistik masalalar bo’yicha xizmat faoliyati va uni shakllantirish» o’quv qo’llanmalari muhim ahamiyat kasb etdi. BTT ning Ottava konferentsiyasi natijalariga ko’ra, «Turizm statistikasi bo’yicha tavsiyalar» tayyorlandi va BMT ning Statistika komissiyasiga ko’rib chiqish uchun taqdim etildi. Qabul qilingan va e’lon qilingan tegishli xujjatlar paketlari turizm sohasida statistik faoliyatni takomillashtirish ishida muhim qadam bo’ldi. Tavsiyalarda asosiy e’tibor xalqaro va milliy darajada statistik axborotlarni taqqoslash muammolariga qaratiladi. Shu maqsadda ularda turizm mohiyati aniqlab berildi, uning asosiy tiplari (ichki, chiqish, kirish), ichki va xalqaro definitsiya aniqlab berildi. Ilmiy qo’llanishga «Milliy turizm», va «Mamlakat doirasida turizm» degan yangi tushunchalar kiritildi. Maxsus bo’lim turistik xarajatlarga, ularning statiyalar bo’yicha tarkibiga bag’ishlanadi va to’lov balansida o’z aksini topadi.Xujjatlar paketiga shuningdek turizmdagi faoliyatning standart xalqaro klassifikatsiya turlari kiritiladi.
BTT dasturiy xujjatlari bilan bir qatorda davriy nashrlar ham tarqatiladi. BTT «Turistik statistika yilnomasi» (“Yearbook of Tonrism Statistes”), «Statistik to’plam» (Compendiumof Tourism Statisties), shuningdek «Xorijiy turizm – chegara rasmiyatchiligi» “(Travil Abroad Formalites)” va oylik «BTT yangiliklari» (WTONEWS) jurnali nashr qilmoqda. Keyingi yillarda kon’yunktur – tadqiqotlar to’plami chiqa boshladi, u turistik sohalarning barchasi bo’yicha yangi axborotlarga ega. Misol uchun «Turizm taraqqiyoti to’g’risida hisobot (siyosat va yo’nalishlar)» («Tourism Development (policy andtrends»), «Turizm va sayohatning hozirgi zamon yo’nalishi» (“Serrent Travel Tjurism Indictors”) «Jahon turizmning iqtisodiy revyusi» (“Economic Reviw World Tourism”) h.k.