Ikkinchi o‘nlik sonlari. Yegirma ~ yegirba so‘zi tarkibida xuddi sariq uyg‘ur, shor, tofalar tillaridagidek, eko:n ~iko:n ( ikki o‘n ) yoki edi ( ikki ), r ( erkak ): y-eki-er-tä-bä Bu yerdagi tä~bä elementiga o‘n ma’nosini berish taxminiydir.
Sariq uyg‘ur, tuva, tofalar, shor va uyg‘ur-uryanxay tillari materiallari o‘ttiz sonining üch:on shaklida ekanligini ko‘rsatadi. A. N. Samoylovich o‘ttizning quyidagicha ekanligini ta’kidlaydi: otuz M. Ryasyanen otuzni oltur ( o‘tirmoq ) fe’li bilan yaqinlashtiraadi. V. A. Gordlevskiy otuzni oxirgi son deb hisoblaydi. Demak, o‘ttiz sonining muayyan etimologiyasi mavjud emas.
Turkiy bobotil davrida qirq soni qïrïq tarzida bo‘lgan. Bobotilning dastlabki davrida arxetip sifatida tö:rto:n shakliga ega edi. Keyinchalik, u dö:rto:n shaklini olgan. M Ryasyanen fikricha, qïrïq siniq, buzuqni, boshqacha aytganda, hisob oxirini anglatgan14.
Qïrq ( 40 ) soni: qum., q.balq., boshq., qirg‘., q.qalp., no‘g‘.qïrq, tur., turkm. kïrk, qar. kïrk//kïrx, ozarb. kïrx, shor. qïrïx, xak. xïrïx, uyg‘. qiriq, chuv. xäräx, olt. törtön, tuv. dörton, tof. dörtön//dörtän tarzida.
Ellik sonining turkiy tillardagi ko‘rinishlari quyidagicha: urx. älig, q.uyg‘., shor. elig, xak. iled, qirg‘. elü, qoz. yelu, q.qalp. yeliü, olt. iliñ, uyg‘. ellik//ällik, ozarb. älli, turkm., qum., q.balq., no‘g‘. elli, tat., boshq. ille, chuv. al/alä, tuv. bedon, tof. beszon//bechzon, yoq. biäsion. Ellikning arxetipi älligʻ//yelli, boshqacha arxetipi bobotilning oldingi davri uchun bä:shoin hisoblanadi. M. Ryasyanen ta’biricha, älligʻdagi äl- qo‘l+ lig (sifat)dan iborat. Shunday qilib, ushbu sonning nomlanish formalari: pä:sh ~ bä:sh va älligʻ ~ illig kabi bo‘lib, qo‘l bilan bog‘liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |