1. yadrolarning o ‘lchami va zichligi

E (MeV)


1.4-rasm. Solishtirma bog‘Ianish
energiyasining massa soni orasidagi bog‘liqligi.
Haqiqatan, harxil element izotoplarining barqarorligi ZvaY laming juft yoki toqligiga bog‘liq. Masalan, turg‘un izotoplaming ko‘pchiligida A juft bo‘ladi. Juft-toq vatoq-juftyadrolaming turg‘unligi juft-juft yadrolamikiga nisbatan kamroq. Toq-toq yadrolaming ko‘pch il igi beqarordir. Tabiatda faqat 4 ta turg‘un toq-toq yadrolar uchraydi ²_tH. Proton va neytronlar soni “sehrli” (magik) sonlar deb nom olgan 2, 8, 20, 50, 82, 126 sonlarga teng bo‘lganda yadrolar, ayniqsa, katta turg‘unlikka ega bo‘lib, tabiatda keng tarqalgan. Protonlar va neytronlar soni “sehrli” songa teng bo‘lsa, yadrolar, ayniqsa, juda katta turg‘unlikka ega bo‘lib, ular ikki karra “sehrli” yadrolar deb ataladi. Tajribada aniqlangan yadro bog‘lanish energiyasini tahlil qilishlik ko‘pgina yadro xususiyatlari to‘g‘risida xulosalar chiqarish imkoniyatini beradi.
juft-juft yadro uchun;
Л-toq, juft-toq, toq-juft yadro uchun; toq-toq yadro uchun.
Yuqoridagi tuzatrnalarni hisobga olganda, bog⁴lanish energiyasi uchun K.Veyszekker form u Iasi
E_b - a A - /3A^2li - yZ²A~^v3 - ^^A~^2Z^ _ ■ (1.5.3)
Bunda birinchi had — аЛ hajm energiyasini, ikkinchi had — рЛ¹'³ hadsirtni, uchinchi had у ZM^_r3 Kuloneneigiyalarini ifodalaydi/Го⁴rtinchi va beshinchi hadlar — nukionlar simmetriklik va toq juftliklariga tuzatmalar. Formuladagi bcshta:a, p, у, $ koeffitsientlar bcshta massalari aniq o4changan yadrolami qo‘llash bilan aniqlanadL
Bog‘lanish energiyasini bilgan holds yadro massasini quyidagi formula yordamida hisoblash munikin:
Af ( A.Z) = Zm_f +(Л- Z) m_rt -E₍₎ - Zm_p +(A -Z) m_ff -aA 4* flA^2fy +
Dastlab, 1954-yilda amerikalik fizik Grin ko‘plab tajriba natijalariga ko‘ra, koe fills ientlami aniqladi. Hozirgi vaqtda koeffitsientlar quyidagicha qiymatga ega:
ct = 15,7MeV. p = 17,8M?K, у = 0,71 Ate Г, £ = 23,7 AteK, J = 34AteK
Bu formula yordamida istalgan (Zva Л) yadroning massasini, boglanish energiyasini -10 ^J aniqlikda hisoblash mumkin. Bundan tashqari a- yemirilish, proton, neytronlami yadrodan ajratish, bo‘finish va sintez reaksiyalarida ajraladigan energiyalarni katta aniqlikda hisoblash imkoniyatini beradi.