1. Yashil iqtisodiyotchilar

Reja:
1.Yashil iqtisodiyot
2.Yashil iqtisodiyotchilar

Yashil iqtisodiyot - bu ekologik xavflarni va ekologik tanqislikni kamaytirishga qaratilgan va atrof-muhitni buzmasdan barqaror rivojlanishni maqsad qilgan iqtisodiyot. U ekologik iqtisodiyot bilan chambarchas bogʻliq, lekin koʻproq siyosiy jihatdan qoʻllaniladigan yoʻnalishga ega. UNEP 2011 Yashil Iqtisodiyot hisobotida taʼkidlanishicha, „yashil boʻlishi uchun iqtisodiyot nafaqat samarali, balki adolatli boʻlishi kerak. Adolatlilik global va mamlakat darajasidagi tenglik oʻlchovlarini tan olishni, xususan, past uglerodli, resurslarni tejaydigan va ijtimoiy jihatdan qamrab oluvchi iqtisodiyotga adolatli oʻtishni taʼminlashni nazarda tutadi.“

Uni oldingi iqtisodiy rejimlardan ajratib turadigan xususiyat — bu tabiiy kapital va ekologik xizmatlarni iqtisodiy ahamiyatga ega sifatida bevosita baholash (qarang: „Ekotizimlar va bioxilma-xillik iqtisodiyoti“ va „Tabiiy kapital banki“) va xarajatlar ekotizimlar orqali jamiyatga tashqariga chiqariladigan toʻliq xarajatlarni hisobga olish rejimi. aktivga zarar yetkazgan yoki eʼtiborsiz qoldiradigan tashkilotga ishonchli tarzda qaytariladi va uning majburiyatlari sifatida hisobga olinadi.
Yashil stiker va ekologik belgi amaliyoti isteʼmolchilar oldida atrof-muhitga doʻstona munosabat va barqaror rivojlanish koʻrsatkichlari sifatida paydo boʻldi. Koʻpgina sanoat tarmoqlari globallashayotgan iqtisodiyotda yashillashtirish amaliyotini targʻib qilish usuli sifatida ushbu standartlarni qabul qila boshlaydi. Barqarorlik standartlari sifatida ham tanilgan bu standartlar sotib olingan mahsulotlar atrof-muhitga va ularni ishlab chiqaruvchi odamlarga zarar yetkazmasligini kafolatlaydigan maxsus qoidalardir. Ushbu standartlar soni yaqinda oʻsib bordi va endi ular yangi, yanada yashil iqtisodiyotni qurishda yordam berishi mumkin. Ular oʻrmon xoʻjaligi, qishloq xoʻjaligi, togʻ-kon sanoati yoki baliqchilik kabi iqtisodiy sohalarga eʼtibor qaratadi; suv manbalari va biologik xilma-xillikni muhofaza qilish yoki issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirish kabi ekologik omillarga eʼtibor qaratish; xodimlarning ijtimoiy himoyasi va huquqlarini qoʻllab-quvvatlash; va ishlab chiqarish jarayonlarining muayyan qismlariga uy.
“Yashil” iqtisodiyotga o’tish suv resurslaridan nooqilona foydalanish, havoning ifloslanishi, o’rmonlarning qisqarishi, yerlarning degradatsiyaga uchrashi va iqlim o’zgarishi kabi ekologik muammolarni hal etishda yordam beradi.
Xorijlik mutaxassislarning fikriga ko’ra, “yashil” iqtisodiyotga o’tish uchun ishlab chiqarishning turli sohalarida keng tarqalgan 10 ta ekologik ko’nikma, ya’ni: dizaynerlik, liderlik sifatlari, boshqaruvchilik qobiliyati, energetik, shaharlarni rejalashtirish, landshaft dizayni, muloqot olib borish, chiqindilarni boshqarish, sotib olish va moliyaviy ko’nikmalarga talab katta.
Yaqinda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Koreya Respublikasida o’tkazilgan “Yashil o’sish va global maqsadlar uchun hamkorlik – 2030” ikkinchi xalqaro sammitidagi nutq so’zladi. Unda davlatimiz rahbari: “Bugungi kunda ona tabiatning o’zi bizga yo’llayotgan ogohlik qo’ng’irog’iga beparvo bo’lmasligimiz kerak. Afsuski, iqlim o’zgarishlari tobora kuchayib bormoqda. Biz yashayotgan Markaziy Osiyoda so’nggi 30 yilda o’rtacha yillik harorat taxminan bir darajaga ko’tarildi. Mintaqamizdagi asosiy daryolarning havzasi va biologik xilma-xillikning qisqarib borayotgani jiddiy xavotir uyg’otmoqda. Bug’lanish darajasini oshiradigan gazlar va atmosferaning keng miqyosda ifloslanishi muammolarni yanada chuqurlashtirmoqda. Bugungi kunda “yashil taraqqiyot” borasidagi maqsadlarga erishish uchun mamlakatlarning harakatlari yanada faol va samarali bo’lishi kerakligiga hech kim shubha qilmayapti. Boshqa choramiz ham yo’q”, deb ta’kidladi.
“Yashil taraqqiyot”ga erishish uchun “yashil iqtisodiyot”ga o’tishimiz va uni rivojlantirishimiz lozim bo’lmoqda. Shu tufayli mamlakatimizda bunday iqtisodiyotni shakllantirish uchun yashil iqtisodiyotni rivojlantirish lozim. Bugungi kunda “Yashil iqtisodiyot”ning o’zi nima, degan savol tug’iladi. Mazkur maqolada ushbu savolga javob berishga harakat qilamiz.
Yashil iqtisodiyot iqtisodiyot fanlarining bir yo’nalish sifatida o’tgan asrning oxirida paydo bo’ldi. Mazkur iqtisodiyot tabiiy muhitning tarkibiy qismi bo’lib, uning bir yo’nalishi hisoblanadi. Yashil iqtisodiyot tushunchasi iqtisodiy fanlar va falsafaning ko’plab boshqa sohalaridagi g’oyalarni o’z ichiga oladigan tabiat va jamiyat bilan bog’liq ekologik iqtisodiyot, atrof-muhit iqtisodiyoti, resurslarga asoslangan iqtisodiyot, aholining rivojlanishi, feminizm iqtisodiyoti kabi yashil siyosat bilan bog’liq iqtisodiyotni o’z ichiga oladi.
Yashil iqtisodiyot bu iqtisodiy tizim bo’lib, uning asosiy maqsadi sayyoramizning ekologiyasi va uni saqlab qolish bilan birga iqtisodiyotning barcha sohalarini rivojlantirishga qaratilgan. Shunday qilib yashil iqtisodiyot deganda, inson hayoti va sog’lig’i uchun zarur bo’lgan resurslarni, atrof-muhit va ekologiyani bir butun holda saqlab qolib ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalari bilan bog’liq iqtisodiyotni yanada rivojlantirishni amalga oshirishga asoslangan iqtisodiy faoliyatning yangi yo’nalishi tushuniladi.
Bunda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish lozim bo’ladi. Birinchidan, aholining ehtiyojlarini qondirib, ularning farovonligi, yashash darajasi va sifatini oshirish uchun moddiy ne’matlarni yaratishni barqaror ravishda ekologiya va atrof-muhitga zarar yetkazmasdan ko’paytirib borish lozim.
Ikkinchidan, ishlab chiqarish va iqtisodiyotni rivojlantirish uchun energiya resurslari kerak bo’ladi, bularni qayta tiklanadigan energiya manbalari hisobidan ko’paytirish, jamoat transportini ham elektr quvvati bilan yuradiganlariga almashtirish, energiyani tejaydigan binolarni barpo qilish kabi yo’nalishlarda ishlarni olib borish.
Uchinchidan, atrof muhitga zararli gazlarni chiqarmaydigan, atrof-muhitni asraydigan, ekologik toza texnologiyalarni yaratish orqali ekologik toza mahsulotlarni yetishtirish masalasiga ham alohida ahamiyat berish lozim bo’ladi.
To’rtinchidan, bir tomondan, tabiatdagi barcha resurslar cheklangan bir paytda inson ehtiyojlari cheksizligini inobatga olib, ularning muvofiqligini ta’minlash maqsadida ne’matlarni ishlab chiqarishni kengaytirishni tabiiy resurslarni kamaytirmasdan amalga oshirish choralarini ham ko’rish dolzarb masalalar sirasiga kiradi.
Beshinchidan, aholining doimiy o’sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun qancha ishlab chiqarish, qanday ishlab chiqarish, kimga mo’ljallab ishlab chiqarish masalasiga atrof-muhitni asragan holda katta ahamiyat beriladi.
Xullas, yashil iqtisodiyotda inson, tabiat va iqtisodiyotning bir-biri bilan uyg’un va barqaror rivojlanishini ta’minlagan holda harakat qilish lozim bo’ladi. Biror narsani qilaman deb, ikkinchi narsa yo’qotilmaydi. Masalan, uy quraman, deb daraxtlar ayovsiz kesib tashlanmaydi, texnologiyalarni ko’paytirish havo atmosferasini zaharli gazlar bilan to’ldirish evaziga amalga oshirilmaydi va h.k. Shu yo’l bilan barqaror taraqqiyotga erishish bugungi global masalalardan biridir.
Ma’lumki, hozirgi zamonda energetika va ekologiya muammolari dolzarb bo’lib bormoqda. Shu bois mamlakatimizda ko’plab quyosh va shamol elektr stansiyalari qurilmoqda, iqtisodiyot tarmoqlarida energiya tejamkor texnologiyalar joriy qilinmoqda.
Bu yo’nalishni izchil davom ettirish maqsadida, Taraqqiyot strategiyasini 2022-yilda amalga oshirishga oid davlat dasturida sanoat tarmoqlarida “yashil” iqtisodiyotga o’tish va energiya tejamkorlik dasturini ishlab chiqish belgilangan edi. Taqdimotda mazkur dasturda ko’zda tutilayotgan chora-tadbirlar haqida axborot berildi.
Qayd etilganidek, bu hujjatda sanoat tarmoqlarida “yashil” iqtisodiyotga o’tish va energiya tejamkorligini ta’minlash bo’yicha konsepsiya belgilanadi. Shu asosida 25 ta strategik ahamiyatga ega korxonada yoqilg’i-energetika resurslarini tejashning maqsadli ko’rsatkichlari tasdiqlanadi.
Bu orqali 2022-2026-yillarda sanoat tarmoqlarida 3,9 milliard kub metr tabiiy gazni, 4 milliard kilovatt soat elektr energiyasini va 21 ming tonna neft mahsulotlarini tejash rejalashtirilmoqda. Buning natijasida har bir mahsulot tannarxida energiya ulushini 20 foizga kamaytirish maqsad qilingan.
2023-yil 1-iyundan boshlab mahsulotlarning ekologik toza energiya va texnologiyalar yordamida ishlab chiqarilganini tasdiqlovchi “yashil sertifikatlar” tizimi joriy etiladi.
Shu maqsadda issiqxona gazlarining chiqarilishi bosqichma-bosqich tartibga solinadi. Bunda tabiatga zararni qisqartirish ishlarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash choralari ko’riladi.
Shuningdek, “ifloslantiruvchi to’laydi” tamoyilini to’liq joriy etish, bu boradagi moddalar ro’yxatini kengaytirish va yig’im stavkasini oshirish ham taklif etilmoqda.
“Yashil” iqtisodiyot bo’yicha ilmiy tadqiqotlarni ko’paytirish, innovatsion loyihalarni tatbiq etish masalalariga ham alohida e’tibor qaratilmoqda.
Hujjatda belgilangan chora-tadbirlarning bajarilishini doimiy baholab boruvchi guruh ham shakllantiriladi. Uning tarkibiga 15 ta xalqaro tashkilot va moliya institutlarining rahbarlari kiritiladi.
Davlatimiz rahbari bu takliflarni ma’qullab, har bir tarmoq kesimida energiya tejamkorligini oshirish, mahsulot ishlab chiqarishda energiya xarajatini kamaytirish bo’yicha ko’rsatmalar berdi.