1. Yiringli yallig‘lanish jarayonlarini keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlar

7. Teri - tanosil kasallik qo‘zg‘atuvchilariga xarakteristika. Ularning laboratoriya diagnostikasi.

Kepaksimon (rangbarang) temiratki kasalliginy qo‘zgatuvchi zambururni (Pityrosporum orbiculare) aniqlash uchun terining zararlangan sohalarida joylashgan, sipiqlar bilan qoplangan rangbarang doglardan qirma olinadi. Dastlab material olinadigan doglar tanlanadi. Bunda mahalliy dorilar surtilmagan va yangi paydo bo‘lgan dog‘ni tanlash maqsadga muvofiqdir. Buyum oynasi dog yoniga qiya holda qo‘yilib, skalpel yordamida dogni qoplab turgan qipiqlar oyna ustiga qirib olinadi. Dirma ustiga 1 — 2 tomchi 30% li o‘yuvchi kaliy yoki natriy eritmasi tomiziladi, alangada qaynashga yetmay qizdiriladi. So‘ngra qoplagich oyna bilan yopilib, mikroskopni buyum stolchasi ustiga qo‘yiladi. Avval kichik (8+), so‘ngra katta (40|) obyektivda ko‘riladi. Mikroskopda kalta va yo‘g‘op, uchlari qayrilgan mitseliylar, shuningdek mayda, yumaloq, uzum shingilini eslatadigan sporalar to‘plamini ko‘rish mumkin.
2. Oyoq kafti mikoziga tashxis qo‘yish uchun uni qo‘zgatuvchi zamburuglar (Trichophyton interdigitale, Tr. rubrum) ni topish zarur. Buning uchun bemor o‘tqazilib, oyeti maxsus stolga ko‘yiladi. Skalpel bilan dastlab tovon gumbazining terisi qirib olinadi. So‘ngra barmoq oralaridagi burmalar qiriladi. Har safar qirma buyum shishasining o‘rtasiga tushirilib, 30% li o‘yuvchi kaliy eritmasi tomiziladi, alangada qizdirilgach, qoplagich oyia bilan yopiladi. Pufaklardan material tayyorlash uchun pufak qobigi (pardasi) qirqib olinishi lozim. Prenarat iufak pardasidan tayyorlanib, 30% li ishqor bilan ishlov beriladi. Tekshiruvning qolgan jarayoni qirma preparat tayyorlash kabidir.
Tirnoqlarni patogen zambururlarga tekshirganda (onixomikozlarda) dastlab bemor oyoqlarini sodali iliq suvga solib ivitish zarur. So‘ngra zararlangan tirnoqlar yuzasi qirib tozalanadi. Tirnoqlar qaychi bilan navbatmanavbat qirqib olinib, har qaysisi alohida qogozga o‘raladi. Bunda tirnoqlarning qaysi barmovdan olinganligiga qarab, belgi (raqam) so‘yib chiqiladi. Keyin barcha qogoz o‘ramlari yigiladi, qogoz qopchaga solinadi va laboratoriyaga jo‘natiladi. Laboratoriyada har saysi tirnos alohida probirkalarga solinib, maxsus ishlov berilgandan yeo‘ng mikroskop ostiga ko‘yiladi.
Pufak qobishdan, tirnotslardan va qirqib tayyorlangan preparatlarning barchasida kasallik iaydo qiluvchs zamburuglarning qo‘sh konturli sporalari zanjir shaklida ko‘rinadi. Bo‘niilardan tuzilgan mitseliy iplari zsa uzilgan munchoqni eslatadi. Ba’zi zaljirlar yumaloq sporalardan iborat bo‘lsa, ba’zilari to‘gri bo‘rchakli sporalardan tuzilgan bo‘ladi. Soxta (psevdo) mitseliylarni aiiqlash maqsadida preparat alangada qizdiriladi, bu chora soxta mitseliylarping yo‘qolib ketipshga (parchalanishiga) sabab bo‘ladi.
3. Trixofitiyada tekshiruv uchun material silliiteridai qirib olinadi, tirnoqlarni qirqib tayyorlanadi. Shupingdek, zararlangan sochlar kovlab yoki tirnab olinadi. Trixofitiyaning turiga qarab sochlar atrofidagi qipis va qatqaloqlar ham tekshiruv materiali hisoblanadi, sochlarning ildizi qini bilan ko‘shib olinadi. Silliq teridagi mayin tuklar skarifikator yordamida yonidan tilib olinadi. Zararlangan oochlarpi pinset bilan tortib yulib olish maqsadga muvofiq emas. Tekshiruvniig koyingi bossichlari boshqa mikozlardagi singari bo‘ladi (ishqor bilan shllash, qizdiriga, soplagich oyia yopish).
Terining yuzaki qavatlarini yalliglantiradigan zamburuglarda (Tr. violaceum, Tr. crafertiforme) sporalar va mitseliylar sochning ichida joylashgan bo‘ladi (Tr. endotrix). Shu sababli mikroskop ostida sporali tizmalardan iborat soch xaltachasini ko‘rish mumkin. Zararlangan sochlarning ichi oval, aylana va to‘rtburchak shakldagp sporalar tasmasi bilap to‘lganligi kuzatiladi. Ba’zan sochlarning ichi sporalarga tiqilib ketib, ularning shakli o‘zgarishi mumkin.
Terinipg chuqur qavatlarivi zararlaydigan, ya^umladan maddali yiringlash jarayonini keltirib chiqaradigan zamburumtr (Tr. mentagraphytes, Tr. vemcosuin) ning sporalari sochning tashqarisida joylashgan bo‘ladi (Tr. ectotrix). Ba’zi zamburug‘larning (Tr. mentagraphy­tes) sporalari kichik bo‘lib, ko‘pincha mayda uy hayvoilarida uchraydi. Tr. verricosum ning sporalari zsa katta bo‘lib, yirik uy hayvonlarida kuzatiladi. Mikroskop ostida spora va mitseliylar tizmasi soch atrofini fiilof shaklida o‘rab turganligini ko‘rish mumkin. Bupda ba’zan katta, ba’zan kichik sporalar to‘plami kuzatiladi (zambururning turiga qarab). Ektotriks tipiga mansub zamburug‘larni mikrosporiya zamburuglaridan ajratish lozim. Trixofitiya zamburuglariga xos sporalarning tasmasimon joylashishi, shuningdek soch ichida birikkita ingichka mpseliy nplarshshng kuzatilishi ularni mikrosporiyadan farqlashda yordam beradi.
4. Mikrosporiya kasalligini paydo qiluvchi zamburuglarni topish uchun preparat zararlaigan sochdan va sillis teri qirmasidan tayyorlanadi. Mikrosporiyada tirno^lar zararlanmasligi sababli tirnoqlardap preparat tayorlanmaydi. Zararlangan soch va qirma o‘tkir ishqor bilan ishlanib, qizdirilgandan so‘ng qoplagich oyia bilan yopilib, mikroskop ostiga qo‘yiladi. Bunda kasallikka yeabab bo‘ladigan zamburuglar (M. ferrugineums M. lanosum) sporalarining sochpi o‘rab olib, guruhguruh bo‘lib to‘planganligi ko‘riladi. Ular tasma shaklida tizilmaydi, mitseliy iplari ham ko‘rinmaydi (shu bilan trixofitiyadap far^ siladi). Sochlar odatda kul rang tus olib, ulariing qobigi orilgailigi darhol ko‘zga tashlanadi.
Dermatozoopozlar diagnostikasi
1. Qo‘tir. Kasallikni ko‘tir kanalari (Sarcoptes scabiei) qo‘zgatib, ular teri po‘stining muguz va malpigiy qavatlari orasida yayuylashgan bo‘ladi, terinipg yupqa sohalarida osonlikcha topiladi. Kanalarni yangi qo‘tir toshmalari ko‘p joylashgan sohalarda qidirish maqsadga muvofiq hisoblanadp. Bunda juft joylashgan qo‘tir toshmalariping yoppq uchida kuzatiladigan pufakcha va kana yo‘li kavlab olinadi (Jenyayer yokp nayzasimon igna yordamida). Ko‘pincha toshmalar kavlanayotgapda igna ichida kananing o‘zivi ko‘rish mumkin. Mikroskop yordamida ko‘tir kakasini qidirish uchup kavlab olingan material buyum oynasiga qo‘yiladi. Fiziologik eritma tomizilib, koplagich oyna bilan yopiladi, 40X li obyektivda ko‘riladi. Qo‘tir kanasini topish uchun kana yo‘lini kosib olsa ham bo‘ladi. Ko‘pincha kana yo‘lining oxirida hosil bo‘ladigan pufakcha tarkibida nana (urgochisi) osonlikcha topiladi. Qo‘tir kanasi mikroskop ostida toshbaqa pgaklida ko‘rinadi, odatda jigar rang, oldi va orqasida ikki juftdan juda qisqa oyoqlari ko‘rinadi.
2. Yuz kaiasi (demsdekoz). Yuz kanasi Demodex folliculorum, ya’ni chuvalchangsimon kaka odamda ko‘pincha sazil husnbuzar paydo bo‘lishiga olib keladi. Ular yog‘ bezlari tarkibida saprofit holida ham yashaydi. Shu sababli bez kana deb ham ataladi.
Demodekoz kanaoini topish uchun endigina hosil bo‘lgan toshma elementlaridan material tayyorlash zaRUR Zararlangan terida joylashgan tuguncha yoki yiringcha nayzasimon yoki Jenner ignasi yordamida kavlab olinadi. Olingan to‘qimali suyuqlik buyum oynasiga bir tekisda surtiladi, qoplagich oyna bilan yopiladi. Dastlab kichik (8X), so‘ngra katta (40X) obyektivda ko‘riladi. Bunda kanalar cho‘zinchoq, chuvalchangsimon shaklda ko‘rinadi. Ularning bosh, tana, ko‘krak va qorin qismlari birbiriga qo‘shilib ketgan bo‘lib, 4 juft qisqa oyoqlari ko‘zga yavdol tashlanib turadi.
3. Pashshajo‘rda (teri leyshmaniozi). Tekpshruv uchun material pashshaxo‘rda yaralaridan ajralib chiqayotgan suyuqlikdan tayyorlanadi. Bemorning kasallikning qaysi davrida kelganiga qarab, turlituman yo‘llar bilan material tayyorlash mumkin. Kasallikniig rivojlangap davrida, ya’ni cho‘tsur va keng yaralar hosil bo‘lgan paytda yara yeatxi fiziologik eritma bilan artib tozalanadi. So‘ngra yara chetvdagi o‘suvchi (granulyatsion) to‘qima pinset bilan yulib olinadi va undan surtma tayyorlanadi.
Agar bemor yaralar bita boshlagan davrda murojaat etsa, yopilayotgai yaralar Jepner ignasi yoki skalpel bilan chuqur qilib teshiladi, so‘ngra o‘sayotgan (granulyatsion) to‘qimadan qmrsib olipib, surtma tayyorlanadi.
Surtmalar xona haroratida quritiladi, 96° etil spirtida fiksatsiya qilinadi (qotjriladi). So‘ngra Romanovskiy usulida 50—60 minut mobaynida bo‘yaladi. Keyin suvda yuviladi, quritiladi, mikroskopnyang emmersion obyektivida tekshiriladi. Pashshaxo‘rda _ qo‘zgatuvchisi leyshmaniyalar, ya’ni Borovskiy tanachalarining sitoplazmasi havo rangga, yadro va yadrochasi qizil yoki pushti ranga bo‘yaladi, ular hujayra markazidan chetroqda joylashadi. Leyshmaviyalar odatda monotsitlar ichida rujguj bo‘lib joylashgan bo‘ladi, ba’zan leykotsitlar ichida ham uchrashi mumkin.
Pufak suyuqligini sitologik tekshirish usuli
Terining pufakli kasalliklari diagnostikasida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Po‘rsildoqni • haqiqiy akantolitik pufakli yarani boshsa pufakli dermatozlardan farqlashda pufak suyuqligidan akantolitik hujayralarni (Tsank bo‘yicha) topish usuli amaliy ahamiyatga ega Buning uchun tekshirilayotgan pufak suyutsligidan bosmasurtma tayyorlanadi. RomanovskiyGimza usulida bo‘yalgan bosmasurtmaalarda akantolitik hujayralarning topilishi bemorning po‘rsildovda duchor bo‘lganidan guvohlik beradi. Bosmasurtma quyidagicha tayyorlanadi: dastlab oddiy o‘chirgichdan qirqib tayyorlangan kubiklar qaynatilib, sterilizatsiya ^shshnadi, so‘ngra zararlangan teri sohasidagi eroziyalardan yangisi tanlab olinadi, eroziya va uning atrofi doka bilan artib tozalanadi. O‘chirgichni qisqich bilan qattiq sisib eroziya yuzasiga bosib olinadi va o‘sha zahotiyoq buyum oynachasiga bosib surtma tayyorlanadi. Surtmalarni 4— 5 ta tayyorlash lozim. Sababi, akantolitik hujayralar tez topilavermaydi, Bunday hollarda surtmalar navbat bilan ko‘zdan kechiriladi. Akantolitik hujayralar mikroskop ostida aylana yoki oval shaklda ko‘rinadi. Yadrosi juda yirik, sitoplazmaning 3/4 qismini egallaydi. Romanovskiy usuli bilan bo‘yalganda ularning yadrosi to‘s ko‘k rangga, sitoplazmasi esa havo rangga bo‘yaladi.