1. Zеnkеr tiplаri, kеsuvchi vа kаlibrlоvchi qismlаrni vаzifаsi, tishli shаkli, аriqchаlаr prоfili

Konstruktiv elementlar
Zenkerlar sverlolar kabi ishchi qismga ega (41- rasm). Lekin zenkerlar 2 ta ishchi qism emas, balki uch va undan ortiq vintli tishga ega bo`ladi. Ular vintli kanavkalar yordamida ω 10°-30° gradus qiyalikda hosil qilingan. Vintli tishlar birlashib parmalash kesgichiga nisbanal katta kesish markaziy qismni hosil qiladi 7.
Shuning evaziga zengeklar katta qattiqlikga ega, bu ularga parmalash jarayonidagi hatoliklarni to`g`ilashga va kamaytirishga yordam beradi.

41 Rasm – sinildrik zenker
Zenkerlar parmalar kabi ishchi qismni nominal diametrini 100 mm kamaytiruvchi teskari konuslikga ega.
Standart zenkerlarning ishchi qismining uzunligi, qayta o`tkirlash va eskirgan kesish tishlarini aniqlab beradi.
Tasma - 11 Vintli ariq parmalar bo`ylab zenkerning kalibr qismida 2 ish vaqtida yo`naltirish uchun zarur, teshikga so`ngi o`lcham va yuza tozaligini beradi.
Keshi qismida 3, ishi qism boshida 8 ta kesish qirralari joylashgan. Zenker tishlarining oldingi yuza qismlarim palarmalash ariqchalari hisoblanadi. Zenkerlarning dum qismi 5 panja 6 va bo`yin qismi daskgohga qotirish uchun mo`jallangan.
Zenkelarning sinflanishi (Turlanishi)
Zenkerlar ishlov berishga ko`ra keying qismlarga bo`linadi:

• 
  Silindrik zenkerlar, silindrik teshiklarni 1-8 mm ga kengaytirish uchun xizmat qiladi(42-rasm, a);
  
• 
  цилиндрические зенкеры с направляющей цапфой, предназначенные для обработки цилиндрических углублений под головки винтов (рисунок 42, б);
  

42- rasm zenker turlari

• 
  Konusimon zenkerlar konussimon yuzalarni olish va faska ochish maqsadidha ishlatiladi(42 - rasm,в)
  
• 
  - торцовые зенкеры для зачистки торцовых плоскостей бобышек, приливов и т.п. (рисунок 42, г).
  

O`rnatilish usuli bo`yicha zenkerlar dum qsimli va o`rnatilgan(qotirilgan) turlarga bo`linadi.
Ular asbobzoslik po`lat va qattiq qorishmalardan tayyorlangan bo`lishadi, ular butun va yig`iluvchan bo`lishi mumkin.
Ishlab chiqarishda silinkrik zenkerlar keng tarqalgan.
Butun silindrik zenker 41-rasmda ko`rsatilgan.
Yuqorida aytib o`tilgandek ko`proq konusimon dum qismli zenkerlar ishlatiladi, lekin silindrik dum qismga ega bo`lgan zenkerlarga ham tez almashtiruvchi patronda o`z ishini topishadi.
Bu konstruksiyaning avfzalligi tez yechish va o`rnatish.
Asbobli materiallarni tejash maqsadida katta diametrga ega bo`lgan zenkerlarni o`rnatilgan yoki o`rnatilgan yig`iluvhci qilishadi (43-rasm).

43-rasm sildrsimon o`rnatilgan zenkerlar
O`rtailgan zenkerlar(43-rasm a) parmalash ariqchalari bilan loyihalanadi. Bunday zenkerlarda tishlar soni 4, ularning diametric D 32 -80mm.
O`rnatilgan yig`iluvchi kontruksiyali zenkerlar, diametrnlarni moslash imkoniyatini beradi. 43-rasm,b. Tishlar tek kesuvchi po`lat yoki 45 yoki qattiq qorishma plastinalardian bo`lishi mumkin. Tishlar soni z = 4. O`rnatilgan zenkerlar plastinalari qattiq qorishmadan iborat bo`lsa ular tana qismga maxkamlangan bo`ladi, 43-rasm в da ko`rsatilgan. Bu turdagi zenkerlar 4 ta tish bilan taxlanadi, diametric 34…80mm.
Silindrik chuqurlik bilan o`qlar tengligini ta`minlash maqsadida, silindrik chururlarni yo`naltiruvchi цапфа bilan ta`minlashshadi.
U zenkerbilan bir qism yoki yechib olinuvchi qilib tayyorlanadi.
Yechib olunuvchi qismli zenkerlarni o`tkirlash osonroq, chunki tishlarni bosh qismini o`trkilash sapfani yechib olingan holatida bajariladi.
Tana qismi bilan bir butunda tayyrolangan sapfali zenkerlardam yo`nishda yo`naltiruvchi sapfa ham charxlanadi, bir necha marotaba o`tkirlash ishlari olib boribandan so`ng zenker yaroqsiz bo`lib qoladi.
Zenkerning o`zgartirish mumkin bo`lgan yo`naltiruv qismi uning ishlatilish sohasini kengaytiradi, shuning turli hajmdagi sapfalarni o`rnatish va turli yuzalarga ishlov berish imkoniyatini beradi.
Konusimon chuqurliqga ega bo`lgan zenkerlar katta bo`lmagan konusimon teshiklar uchun mo`jallangan.
Ular to`g`ri youzaga ega bo`lgan tishlarga ega. Konusimon zenkerlarning tishlari ularning kattaligiga qarab 6 tadan 12 tagacha bo`ladi. SHiningdek bunday zinkerlar zenkovka deyiladi. Tores zenkerlar(Bosh qismli zenkerlar) bobishkalarning yuza qismiga ishlov berish uchun ishlatiladi.Bunday zenkerlar boshqismida o`rtatilgan tishlarga ega ularning soni 4 tadan 6 tagacha. Tores zenkerlarning tishlarini ko`p hollarda qattiq qorishmalardan tayyorlashadi, asosan chugunga ishlov berganda.