10- laboratoriya ishi g‘alvir mashinaning tuzilishi va ishlash prinsipi bilan tanishish. Asosiy texnik parametrlarini aniqlash

10- LABORATORIYA ISHI
G‘ALVIR MASHINANING TUZILISHI VA ISHLASH PRINSIPI BILAN TANISHISH. ASOSIY TEXNIK PARAMETRLARINI ANIQLASH

1. 
   ISHNING MAQSADI
   

1. 
   G‘alvir mashinalar haqida olingan nazariy bilmlarni chuqurlashtirish va kengaytiri.
   
2. 
   G‘alvir mashinaning kinematikasi va tuzilishiga oid masalalar bilan tanishish, mashinani ishga tushirishni o‘rganish.
   
3. 
   Mashinada tajribalar o‘tkazish va natijalarini analiz qilish.
   

2. 
   KERAKLI JIHOZ VA USKUNALAR
   

1. 
   G‘alvir mashinaning laboratoriya modeli.
   
2. 
   Teshiklari diametri 1;2,5;10;15 mm bo‘lgan elaklar komplekti.
   
3. 
   Xomashyo sifatida tog‘ jinsi namunasi.
   
4. 
   O‘lchov tarozi.
   
5. 
   Vaqt o‘lchagich.
   
6. 
   O‘lchov asboblari.
   

3.NAZARIY QISM
3.1. G‘alvir mashinaning ish unumdolrligi hisobi. Oxirigi va oraliq sarflashda g‘alvir mashinaning ish unumdorligi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi.

Q=qFR₁R₂R₃m m/soat

Bu yerda: q- g‘alvir mashinaning elak teshiklari o‘lchamiga bog‘liq holdagi solishtirma ish unumdorligi,m/soat

F- elakning foydali yuzasi m.
m- yuklanishni bir tekisda bo‘lmasligini hisobga oluvchi koeffitsient.
R₁ – elakning qiyalik burchagini hisobga oluvchi koeffitsient.
R₂ – yuklanayotgan material tarkibidavgi o‘lchamlari elak teshiklari o‘lchamidan kichik bo‘lgan sinf ulushini hisobga oluvchi koeffitsient.
R₃ – pastki sinf (elakdan o‘tgan) tirkibidagi o‘lchamlari elak teshiklari o‘lchamidan 2 barobar kichik bo‘lgan sinf ulushini hisobga oluvchi koeffitsient.
q, R₁,R₂,R₃ qiymatlari 7 – jadvaldan, m qiymati esa 8 – jadvaldan qabul qilinadi.

7-jadval

Parametrlar	Elak teshiklari o‘lchami, mm
	5			7				10			14		16			18				20		25		35
Gorizontal va qiyalik burchagi 18^0 bo‘lgan g‘alvir mashinalar uchun q	12			16				23			32		37			40				43		46		56
R1	Elakning qiyalik burchagi, grad
	9	10			11		12			13			14				15		16		17				18
	0,45	0,5			0.56		0,61			0,67			0,73				0,8		0,86		0,92				1,08
R2	Yuklanayotgan material tarkibidagi pastki sinf ulushi, grad
	10		20			30			40			50		60				70				80					90
	0,58		0,66			0,76			0,84			0,92		1,00				1,08				1,17					1,25
R3	Pastki sinf tarkibidagi o‘lchamlari elak teshiklari o‘lchamidan 2 barobar kichik bo‘lgan sinf ulushi,%
	10		20			30			40			50			60				70		80						90
	0,63		0,72			0,82			0,91			1,00			1,09				1,18		1.28						1,37

8 – jadval

m koeffitsientining qiymati

G‘alvir mashina	Shag‘al uchun	Sheben uchun
Gorizontal	0,8	0,65
Burchak ostida	0,6	0,5

3.2. G‘alvir mashinada qiyalik burchagi  bilan samaradorlik orasidagi bog‘lanishni aniqlash.

Tekis yuzali elaklarning samaradorligini aniqlashda quyidagi tenglamadan foydalanish mumkin.
E=eR^₁R₂R₃, %

Bu yerda e – elakning etalon samaradorlik kattaligi, % hisobida bo‘lib, elanayotgan material turiga bog‘liq xolda 1 – jadvaldan qabul qilinadi;

R₁– elakning qiyalik burchagini hisobga oluvchi koeffitsient;
R₂– yuklanayotgan material tarkibidagi o‘lchamlari elak teshiklari o‘lchamidan kichik bo‘lgan material miqdorini hisobga oluvchi koeffitsient;
R₃ – pastki sinf (elakdan o‘tgan) tarkibidagi o‘lchamlari elak teshiklari o‘lchamidan 2 barobar kichik bo‘lgan material miqdorini hisobga oluvchi koeffitsient.
e,R₁,R₂,R₃ – parametrlar qiymati.
9 – jadval.

G‘alvir mashina Turi	Gorizontal to‘g‘ri chiziqli tebranish				Qiya aylanma Trayektoriyali tebranish
Material turi	Chaqiq tosh		Shag‘al		Chaqiq tosh			Shag‘al
1,%	89		91		86			87
Qiyalik burchagi, grad	0	9	12	15		18	21		24	24
R1…	1	1,07	1,05	1,03		1	0,96		0,88	0,88
Yuklanayotgan material tarkibidagi pastki sinf ulushi, %		20	30	40		50	60		70	80
R2…..		0,86	0,9	0,95		0,97	1,0		1,02	1,03
R3…..		0,9	0,95	0,98		1,0	1,01		1,03	1,04

Laboratoriya modelining texnik tavsifi.
10 – jadval

№	Parametrlar nomi	Belgisi	O‘lchov birligi	Qiymati	Eslatma
1	Elaklar soni	Z	Dona
2	Yuklanishi mumkin bo‘lgan material bo‘laklari o‘lchami	De. k.	Mm	Eng katta
3	Elak o‘lchamlari Eni uzunligi	V L	Mm Mm
4	Elakning foydali maydoni	F	M^2		Elash maydoni
5	Ish unumdorligi	Q	M^2/soat		Hisobot bo‘yicha
6	Samaradorligi	E	%		__//__
7	Elektromotor quvvati	N	KVT		Pasport bo‘yicha
8	Garbit o‘lchamlari Uzunligi eni balandligi

7- rasm. G‘alvir mashinaning kinematik sxemasi

1. 
   LABORATORIYA ISHINI BAJARISH USULI
   

5.1. Tog‘ jinsli sifatida maydalangan tosh bo‘laklari olinadi. Material sinflari 1 – 40 mm ni tashkil etadi. Material elaklar yordamida 3 – xil mayda sinfga (1-5,5-22, 22-40mm) ajratiladi.

5.2. Har bir sinf ulushi (umumiy sinfga nisbatan) oldindan aniqlanadi.
5.3. Har xil sinfga ega bo‘lgan materialdan 3- ta namuna olinadi.
5.4. Mashina yurgiziladi. Material namunasi mashinaga yuklanadi. Ajratilgan materiallrani tarozi yordamida sinflar bo‘yicha ulushi aniqlanadi. Aniqlangan sinflar ulushi kattaligi tajribadan oldingi kattalik bilan taqqoslanadi.

Tajriba natijalari

11- jadval.

№	Elak teshiklari o‘lchami	Sinflar materiali og‘irligi	Sinflar, mm	Mahsulot tarkibidagi shu sinf ulushi	Eslatma