10- mavzu transport vosita detallarning tiklash uslublari. Reja

5. Ximoyalovchi gazlar muxitida yarim avtomatik va avtomatik payvandlash.
Ximoyalovchi gazlar muxitida payvandlash usuli detallarning ishlash imkoniyatini tiklashda ko’p qo’llaniladi. Bunda ximoyalovchi gaz payvandlanayotgan joyga ortiqcha bosim bilan uzatilganligidan, yoy ustuni, shuningdek, suyuqqlangan payvandlash vannasi havo kislorodi bilan azotidan ajratiladi (6.7-rasm).

6.7-rasm. Yoyning ximoyalovchi gaz oqimida yonish sxemasi.
1-elektrod sim; 2-payvandlash gorelkasi; 3-ximoyalovchi gazning oqimi 4-elektr yoy;
5-suyuqqlangan metal
Ta’mirlash ishlarida suyuqqlanuvchi elektrodlar bilan yarim avtomatik va avtomatik payvandlash usuli qo’llanilmokda. Bunda elektrod sim sifatid kompakt yoki qukunli sim ishlatiladi.
Bu usulda uglerodli, kam legrlangan po’lat hamda cho’yanni payvandlashda karbonad angidrid, rangli metallarni va ko’p legirlangan po’latlarni payvandlashda esa argon ishlatiladi. Karbonad angidrid ishlatib payvandlashning (suyuqlantirib qoplashning) dastaki usulda elektr yoyi vositasida v flyus qatlami ostida payvandlashga qaraganda qo’yidagi afzalliklari bor.
Flyus yoki elektrod qoplamiga zarurat qolmaydi. Fazoda har qanday vaziyatda turgan detallarni payvandlash va ularga suyuqlantirib qoplash jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish imkoniyati tug’iladi mehnat unumi dastaki usulda elektr yoyi vositasida payvandlashdagiga karaganda 20-70% yuqori bo’ladi.

Umumiy ma`lumotlar. Gaz alangasida payvandlash va suyuqlantirib qoplashga metallarni turli yonuvchi gazlarning (atsetilen, metan, propan va hokazolar) sof texnik kislorodda yonishidan hosil bo’lgan alanga yordamida qizdirish va suyuqlantirish jarayoni kiradi.

Yuqori temperaturali gaz alangasini hosil qilish usuli XIX asr oxirida ishlab chiqildi. Bu davrda atsetilen, kislorod, vodorod sanoatda ishlab chiqarila boshlanib, metallarni gaz alangasida payvandlash metall konstruktsiyalarni puxta biriktirishning asosiy usuli bo’lgan edi.
keyinchalik elektr yoy yordamida payvandlash va boshqa turdagi payvandlashning tez rivojlanishi natijasida gaz alangasida payvandlash ikkinchi darajaga tushib qoldi. Shunday bo’lsa ham gaz alangasida payvandlash mashinalarni ta’mirlash qilishda keng qo’llaniladi, ba`zi hollarda esa uning o’rnini hech narsa bosa olmaydi.
Gaz alangasida payvandlashning kamchiliklariga yoy yordamida payvandlashdagiga qaraganda metallning qizish va suyuqlanish tezligining kichikligi, issiqlik ta`sir etish zonasining kattaligi va buning natijasida payvandlanadigan buyumning tob tashlash mumkinligining ortishi kiradi. 6...8 mm dan qalin bo’lgan yirik buyumlarni payvandlashda ish unumi boshqa turdagi payvanlashdagiga nisbatan ancha pastligi sababli gaz alangasida payvandlash ko’pincha yupqa detallarni biriktirish va suyuqlantirib qoplashda qo’llaniladi. Ishlatiladigan gazlarning narxi elektr energiyasi narxidan baland bo’lganligi uchun gaz alangasida payvandlash elektr yoy yordamida payvandlashga nisbatan qimmatroq. Gaz alangasida payvandlash elektr yordamida payvandlashga qaraganda qiyinroq bo’lib, uni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish qiyin.
Gaz alangasida payvandlashning afzalliklari nisbatan jihozlarning oddiyligi va arzonligi, payvandlashda quvvatni, alanga tarkibi va yo’nalishini keng boshqarish mumkinligidir. Gaz alangasidan yupqa listdan qilingan po’lat buyumlarni (rezervuarlar, yonilg’i baklari, neft idishlari, avtomobil, traktor kabinalari hamda qanoti va hokazoni) payvandlash va tiklashda foydalaniladi; uning yordamida darzlar payvandlanadi va cho’yan, alyuminiy hamda uning qotishmalari, mis, bronza, latun , rux detallar to’ldirib payvandlanadi, kavsharlash va boshqa ishlar bajariladi.
Gaz alangasida payvandlash va suyuqlantirib qoplashda ko’p hollarda atsetilen ishlatiladi, u kislorodda yonganda alanga temperaturasi 3150⁰S, boshqa gazlar ishlatilganda esa 2000...2300⁰S bo’ladi.
Atsetilen tuzilishi oddiy bo’lgan generatorlar deb ataladigan maxsus apparatlarda kal tsiy karbidni suv bilan o’zaro ta`siri natijasida hosil qilinadi. Biroq atsetilenning qimmatligi (boshqa yonuvchi gazlarga nisbatan 15...20 marta qimmat) va portlashga xavfliligi sababli uniishlatish cheklangan. Atsetilen 400...500<sup>0</sup>S temperaturagacha tez qizdirilganda, shuningdek, bosim 0,15 MPa dan oshganda portlaydi. Shuning uchun yo’l qo’yiladigan bosimdan yuqori bosimda atsetilendan foydalanish ta`qiqlanagan. Ayetilenning havo bilan 2,2...81% (hajmi bo’yicha) aralashmasi yoki 2,8...93% atrofida kislorod bilan aralashmasi ham portlaydi. ayniqsa, atsetilenning vodorod fosfit bilan aralashmasi xavfli, uning tarkibida 0,7% bo’lishi atsetilenning portlash xavfini keskin oshiradi.
Ballonlardagi atsetilendan keng foydalaniladi. Ballonlar maxsus sanoat korxonalarida atsetilen bilan to’ldiriladi, bunda atsetilenning atsetonda erish xususiyati hisobga olinadi. Bunday holatdagi atsetilen amalda xavfsiz. Bundan tashqari, ballondagi atsetilendan foydalanish xizmat ko’rsatishni osonlashtiradi va payvandchining ish unumini oshiradi.
Atsetilen va boshqa yonuvchi gazlar payvandlash gorelkalari deb ataluvchi maxsus moslamalarda zarur miqdordagi kislorod bilan aralashtiriladi. Tajriba shuni ko’rsatadiki, atsetilenning to’la yonishi uchun taxminan 10...30% ko’p kislorod (hajmi bo’yicha) talab qilinadi. Atsetilen-kislorod alangasida har xil temperaturali uchta ravshan ko’rinishdagi zona bo’ladi va u tashqi ko’rinishi bo’yicha oson rostlanadi (29-rasm). Alanganing yadro deb ataluvchi ichki qismi eng ravshan bo’lib, uning temperaturasi ko’pi bilan 1200⁰S. Alanganing o’rta qismidagi temperatura eng yuqori-3150⁰S. Bu qismini ba`zan payvandlash qismi deb ataladi. Alanganing tashqi qism alanga mash`alini hosil qiladi. Alanga va uning uchala qismining shakli kislorod berilishining o’zgarishiga qarab o’zgaradi. Atsetilenning kislorodga bo’lgan nisbatini o’zgartirish bilan alanganing uch asosiy turi: nomal yoki tiklovchi (kislorod nisbati 1,1...1,2), oksidlovchi (kislorod nisbati 1,3 dan ortiqroq) va uglerodlovchi (atsetilen ko’p, nisbati 1,1) alanga hosil qilish mumkin. Normal alanganing uchala qismi ancha ravshan ifolangan. Odatda detallar ana shu alanga bilan payvandlanadi.