10-§. Турли грунтларга хос сизиш коэффициентининг миқдорини аниқлаш

10-§. Турли грунтларга хос сизиш коэффициентининг миқдорини аниқлаш.
Q = k_cFit, (10.1)
бунда Q - сизиб ўтаётган сув ҳажми, м³;
k_c - сизиш коеффициенти, м/с;
F - грунтнинг кўндаланг қирқим юзаси, м²
t - сув сизиш вақти;
i - босим градиенти.
Сизиш коеффициенти k_c сувга тўйинган грунтларнинг физик кўрсаткичи бўлиб, қиймати 1,0 га тенг градиентга мос келувчи сизиш тезлигини ифодалайди. Унинг ўлчов бирлиги см/с; м/сутка ва ҳ. к.
Сизиш коеффициенти дала шароитида махсус қазилган чуқурлардан сув чиқариш усули ёрдамида аниқланади. Лекин тажрибахона шароитида уни ўрганиш кенгроқ тарқалган.
Кўплаб кузатувлар натижаси 0,1-0,2MPa босим таъсирида сизиш коеффициентининг ўртача қиймати қуйидаги оралиқда ўзгаришини кўрсатади:
қум - 1.10^-2 - 1.10^-4
лойли қум - 1.10^-3- 1.10^-6
қумли лой - 1.10^-5 - 1.10^-8
лой -1.10^-7- 1.10^-10
Россия олимлари С.А.Роза (1951 й.) ва Э.М.Добров (1966 й.) ларнинг ўтказган тажрибалари (1.19) ифодани лойли грунтларда ҳам қўллаш мумкинлигини исботлади.
Уларнинг тажрибалари гувоҳлик беришича лойли грунтларда маълум бошланғич градиенти i₆ билан боғлиқ миқдорни енгиб ўтгандан сўнг сувнинг харакати бошланади. Бундай ҳолатда (1.19) ифодада нинг ўрнига i - i₆ миқдор ишлатилади.
Бошланғич градиент ҳақидаги маълумотни 1.3-расмда тасвирланган
чизмадан олиш мумкин. Унда уч қисм яққол ажралган: биринчи „а" қисм - < ₆ бўлганда сизиш тезлиги v_f = 0 га тенг; иккинчи „б" қисм - i<i₆ ҳолатни ифодалайди. Унда сизиш тезлиги _f босим градиентига мос бўлади.
 (1.15)
Лекин k_c¹ нинг қиймати (1.12) ифодадаги _с миқдорга тенг бўлмайди; учинчи
„ ”қисм >i_ю сизиш коеффициентининг қиймати (1.12) ифодага мос бўлади, яъни

Бошланғич градиентнинг мавжудлиги грунтнинг таркиби ва унинг ҳолатига боғлиқ бўлиб, турли грунтларда хар ҳил қийматга эга.