Navoiy Davlat Konchilik va texnologiyalar universiteti konchilik fakulteti guruh talabasi

Navoiy Davlat Konchilik VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
Konchilik fakulteti
_______ guruh talabasi
_______________________________
___________________________fanidan
Bajargan


Mustaqil ishi
Qabul qildi____________________

Маъвзу: Cуюқликларга таъсир этувчи омиллар
Рэжа;
1 Cуюқликлар ҳақида умумий маълумот.
2 Суюқликларнинг физик хоссалари
3 Гидростатика ҳақида умумий тушунча.

Сув инсон ҳаётида доимо катта роль ўйнаб келган. Инсон пайдо бўлибдики, дарё ва кўллардан узатиш тармоқлари сифатида, қадимда эса сувни ҳар хил мақсадлар учун ишлатишган.

Бир неча минг йил аввал Ўрта Осиё, Хитой, Миср,Вавилон, Рим ва Грецияда анча катта бўлган гидротехник иншоотлар қуришган. Шу пайтларда катта-катта кемалар, кўприклар қуришган. Уларни қолдиқлари шу кунгача етиб келган.
Ишлаб чиқариш кучларини ривожланиши билан далаларни сув билан сунъий суғориш ишлари кенгая борди, сув таъминоти ҳамда сувдан энергия манбалари сифатида фойдаланила борди. Ўрта Осиёда минг йиллар олдин қурилган инженер иншоотлари шу кунгача етиб келган. Гидромашиналар каби гидроузатмаларнинг ҳам айрим қисмлари қадим замонлардан бери қўлланилиб келинган, лекин уларнинг ҳозирги замон тушунчасида (яъни бир неча қурилмалар комплексда) қўлланиши яқин вақтларда бошланди.1888 йил Россияда металлургия заводи инженерлари гидроузатмалардан фойдаланганликлари маълум. 1907 йилдан бошлаб денгиз флотида гидроузатмалар (гидротрансформатор ва гидромуфталар) қўлланила бошлади.
Жуда кичик миқдордаги кучлар таъсирида ўз шаклин ўзгартирувчи физик жисмлар суюқликлар деб аталади
Гидравликада суюқликлар икки группага:

• 
  томчиланувчи (капельные) суюқликларга
  
• 
  газсимон суюқликларга ажралади
  

Суюқлик деганда том-чиланувчи суюқликни тушунишга одатланилган бўлиб, улар сув, спирт, нефть, симоб, турли мойлар ва табиатда ҳамда техникада учраб турувчи бошқа ҳар хил суюқликлардир.
Газлар томчиланувчи суюқликлардагига нисбатан ҳам тезроқ ҳаракатланувчи заррачалардан ташкил топган бўлиб, улар босим ва тем-пература таъсирида ўз ҳажмини тез ўзгартиради. Уларда чўзувчи кучга қаршилик ва қовушоқлик кучи томчиланувчи суюқликларга нисбатан жуда ҳам кам
Босими тенг сиртлар хусусий ҳолда суюқликнинг эркин сирти бўлиши мумкин. Суюқликнинг девор билан чегараланмаган сирти эркин сирт дейилади. Масалан, идишда газ ва суюқлик бирга сақланган бўлса, у ҳолда суюқликнинг юқори сирти жисм деворига тегмай газ билан чегараланган бўлади. Хусусий ҳолда очиқ идишдаги cyюқликларнинг юқори сирти ҳаво билан чегараланган бўлиб, эркин сиртни ташкил қилади . Босими тенг сиртлар ва эркин сиртлар учун мисоллар сифатида оғирлик кучи таъсиридаги идишда тинч турган, текис тезланувчан ҳаракат қилаётган ва айланма ҳаракат қилаётган идишлардаги суюқликларни текширамиз.
Одатда суюқликка икки турдаги ташқи кучлар: сиртқи ва массали кучлар таъсир қилади. Масалан, сиртли кучдан босим кучи бўлиб, у суюқлик ҳажми сиртига қўйилган ва шу юзага пропорционалдир. Массали кучлар суюқликни ташкил қилувчи ҳар бир заррача массасига пропорционалдир. Бу кучлар қаторига оғирлик, инерция ва шунга ўхшаганлар киради.



Суюқликларнинг физик хоссалари
Солиштирма оғирлик. Ҳажм бирлигидаги модда оғирлиги суюқликларнинг солиштирма оғирлиги деб аталади ва грекча  ҳарфи билан белгиланади.
Бу ерда V – суюқлик ҳажми (бирлиги м³), G – оғирлиги (бирлиги Н). Солиштирма оғирликнинг ўлчов бирлиги СИ системасида:

техник системасида эса бўлиб, улар ўзаро қўйидагича боғланган:

Солиштирма оғирлик ҳажми ариометр билан ўлчанади. Солиштирма оғирлик босимга ва температурага боғлиқ бўлиб, улар ўртасидаги муносабат идеал газлар учун қуйидаги формула билан ифодаланади.

бу ерда: P - босим абсолют температура, R — газ доимийси

Суюқлик тинч ҳолатда бўлганда, унда қовушқоқлик кучи бўлмайди. Шу сабали бу ҳолда суюқлик идеал суюқлик хусусиятларига эга бўлади ва гидростатика масалалари идеал суюқлик деб қараб олинган ечимлари катта аниқликда бўлади. Тинч ҳолатдаги суюқлик ичида пайдо бўлган сиқувчи кучланиш гидростатик босим ёки гидростатик босим кучланиши деб аталади. Гидравликанинг суюқликлар мувозанат қонунларини ўрганувчи бўлим гидростатика деб аталади. Одатда суюқликлар мувозанат ҳолатда бўлганда унинг айрим бўлакларининг бошқа бўлакларга бўлган таъсири, суюқлик сақланаётган идиш деворларига ва унга ботирилган жисмга таъсири босим орқали ифодаланади. Мувозанат ҳолатидаги суюқликларга босим ва оғирлик кучи таъсир қилади.

Гидравликанинг суюқликлар мувозанат қонунларини ўрганувчи бўлим гидростатика деб аталади. Одатда суюқликлар мувозанат ҳолатда бўлганда унинг айрим бўлакларининг бошқа бўлакларга бўлган таъсири, суюқлик сақланаётган идиш деворларига ва унга ботирилган жисмга таъсири босим орқали ифодаланади. Мувозанат ҳолатидаги суюқликларга босим ва оғирлик кучи таъсир қилади.
Босими тенг сиртлар хусусий ҳолда суюқликнинг эркин сирти бўлиши мумкин. Суюқликнинг девор билан чегараланмаган сирти эркин сирт дейилади. Масалан, идишда газ ва суюқлик бирга сақланган бўлса, у ҳолда суюқликнинг юқори сирти жисм деворига тегмай газ билан чегараланган бўлади. Хусусий ҳолда очиқ идишдаги cyюқликларнинг юқори сирти ҳаво билан чегараланган бўлиб, эркин сиртни ташкил қилади . Босими тенг сиртлар ва эркин сиртлар учун мисоллар сифатида оғирлик кучи таъсиридаги идишда тинч турган, текис тезланувчан ҳаракат қилаётган ва айланма ҳаракат қилаётган идишлардаги суюқликларни текширамиз.