10-ma’ruza. Alohida shart – sharoitlarda injenerlik tayyorgarlik ishlari Reja

Cho’kish hodisasi shaharsozlikda katta qiyinchiliklar tug’diradi. Bordi-yu bino bir 
tekis cho’ksa, bu unchalik xavfli emas. Аmmo notekis cho’ksa, bino yoriladi va bu 
yashovchilar uchun katta xavf tug’diradi. Yangi qurilish maydonlarida cho’kish 
ko’pincha qurilish ishlaridan keyin yuzaga keladi. Ba’zan ko’p yomg’ir yoki qor yog’ishi 
natijasida ham cho’kishlar paydo bo’ladi. Cho’kish darajasini N.Ya.Denisov tomonidan 
taklif qilingan zichlik ko’rsatkichi bilan aniqlash mumkin:
𝐾 =
𝑊
0
𝑗
𝑥
100𝐸
,
(12,3) 
bu yerda, W
0
– oquvchanlik chegarasi, %; j
x
– tuproqning hajmiy og’irligi; E – 
doimiy namlikdagi g’ovaklik. Agar K1 bo’lsa, tuproq cho’kmaydigan, agar 0,5K0,75 
bo’lsa, cho’kadigan deb hisoblanadi. Cho’kuvchanlikni (N.I.Maslov) cho’kuvchanlik 
moduli orqali ifodalash mumkin: 
𝑒
𝑝
= 1000
𝑛
0
−𝑛
1
1−𝑛
1
(7,4) 

---

2 
Bunda, 
𝑒
𝑝
- cho’kuvchanlik moduli u P tashqi kuch ta’sirida 1 m qalinlikdagi tog’ 
jinsining necha mm cho’kishini bildiradi; n
1
– tog’ jinsining tabiiy holati g’ovakligi, n – 
tashqi kuch ta’sirida g’ovaklik koeffitsienti; n
0 
– tog’ jinsi namlanganda P kuch ta’sirida 
cho’kkandan keyingi g’ovaklik. 
Quruq bo’zsimon soz tuproqlarning g’ovaklikka bog’liq holdagi cho’kuvchanlik 
darajasi 11.2-jadvalda berilgan. 
Cho’kuvchi jinslar qurilish ishlarida alohida e’tibor va maxsus chora – tadbirlar 
ko’rilishini talab qiladi. Bunday joylarda shaharsozlik nuqtai - nazaridan qaraganda shu 
joyning zamin sharoitidan tashqari quyidagilar bo’lishi kerak: 
а) cho’kuvchi tuproqlarning toifasi va yer osti suvlari sathigacha bo’lgan qatlam 
chuqurligi (odatda 10-15 m); 
б) cho’kuvchi tuproqlarning tarqalishi; 
в) yer osti suvlarining sathi va uning tebranishi; 
г) rel’efining shakli va cho’kuvchi tuproqlar maydoni bilan bog’liqligi.