10-ma’ruza: O‘zgaruvchan tok mashinalarining umumiy masalalari Reja

2. O‘zgaruvchan tok mashinalarining stator chulg‘amini joylashuvi 
 
Ikki qatlamli sirtmoqsimon chulg‘amlar turbogeneratorlarda va umumiymaqsadli 
o‘zgaruvchan tok elektr mashinalarida keng qo‘llaniladi.Mashinaning har bitta qutbiga va 
fazasiga to‘g‘ri keladigan pazlar soni q butunsonga teng bo‘lgan sirtmoqsimon chulg‘am 
11.2-rasm. Birqatlamli (a) vaikkiqatlamli (b) 
chulg’amlarningg’altaklardajoylashishihamdauchfazalimashinabirikkiqatlamlistator (Z= 36, 
2р=4, q=3) chulg’amida «А» fazasichulg’amlarig'altaklariningjoylashishsxemasi (с) 
11.3-rasm. Uch fazali bir qatlamli konsentrik chulg’am sxemasi ( Z= 24, 2p = 4, q = 2, a = 1 ) 
(a) va statorda g’altaklarning joylashishi (b) 

---

umumiy 
maqsadli 
o‘zgaruvchan tok 
mashinalarida 
keng 
qo‘llanishini 
e’tiborga 
olib quyidagi 
misolda 
ko‘rib chiqamiz. 
11.1-
misol. 
Berilganlar, 
ya’ni: 
pazlarsoniZ =24 
vaqutblarsoni 2p 
=4 
bo‘lganuchfazali 
(m 
=3) 
chulg‘amnihisoblash, 
yoymasxemasinichizishvauningasosidaparallelshoxobchalarhosilqilishhamdachulg‘amningpazlar
dagiEYuKlaryulduziniqurishtalabetiladi. 
11.4-rasm. Sirtmoq simon (a) va tulqinsimon (b) chulg’amlarning seksiyalari 
Bu holda mashinaning har bitta qutbiga va fazasiga to‘g‘ri keladigan pazlar 
soni « q » quyidagicha topiladi: 
q = Z/(2p-m) = 24/(4-3) = 2. 
(11.4) 
Tish bo‘linmasida ifodalangan qutb bo‘linmasi quyidagicha topiladi: 
I = Z/(2p) = 24 / (2-2) = 6. 
(11.5) 
O‘zgaruvchan tok mashinada MYuK (yoki EYuK) ning o‘zgarish shaklinisinusoidal shaklga 
yaqinlashtirish maqsadida chulg‘amning qadami taxminanu « 0,833-i ga teng bo‘lgan 
qisqartirilgan qadam tanlanadi. Shu sabablichulg‘amning tish bo‘linmasida ifodalangan qadami 
quyidagiga teng bo‘ladi: 
y = 0,833 - I = 0,833 - 6 = 5. 
Bu chulg‘amning sxemasi 10.8-rasmda ko‘rsatilgan. Bu chulg‘am sxemasiningtuzilishi 
quyidagicha tushuntiriladi: dastavval pazlarning ustida joylashgang‘altaklar tomonlarini har 
qaysi oraliqda ikkita pazda joylashgan tomonni (q= 2)faza oraliqlari bo‘yicha taqsimlab 
chiqamiz. Agar 1 va 2-pazlarni «A» faza oralig’i uchun ajratilsa, u holda «B» faza oralig’iga 5 
va 6-pazlarni ajratish kerak bo‘ladi,chunki «B» faza «A» fazaga nisbatan 120° ga siljigan 
bo‘ladi, ya’ni 2 ta oraliq 60° 
dan yoki 4 ta (120°/a =120° /30 = 4) pazga siljigan bo‘lishi kerak (1+4 = 5; 2+4 = 6). "C" faza 
oralig’i ham "B" faza oralig’iga nisbatan 120° ga siljib, 5+4=9 va 6+4 =10 pazlarni egallaydi. 
Keyingi qo‘sh qutb bo‘linmasi davomida ham (pazlar 13^24) «A», «B» va «C» oraliqlarning 
almashib kelishi shunday tartibda amalga 

---