10-Mavzu: Suvsiz muhitda kislota-asosli titrlash. Usul tavsifi. Erituvchilar tasnifi. Usul titranti, tonni aniqlash. Usulning qo`llanilishi. Reja

3. Erituvchi tabiatining undagi protolit kuchiga ta’siri.

Sizga ma’lum bu ta’sir nivelirlovchi (oshiruvchi) va differensirlovchi bo‘lishi mumkin. Masalan: Suvda HCl, H₂SO₄,HClO₄ larning kislotali kuchi tengdir. CHunki ular HClO₄ + H₂O  H₃O⁺ + ClO₄¹.

H₃O⁺ kislotasi kuchigacha nivelirlanadi. Kuchli asoslar esa OH^- asoslik kuchigacha niverlirlanadi.

NH₂^- + H₂O  NH₃ + OH^-

Suvda bir xil kislotalik namoyon qiladigan kislotalar uchun suvdan kuchli bo‘lgan protonodonor erituvchi tanlash mumkin. Bunday protogen erituvchida kislotani ionlashishi kamayadi. Erituvchini kislotali kuchi ortishi bilan undagi erigan kislotalarni kuchi kamaya boradi. Bu kamayish ular orasidagi ta’sirga bog‘liq ravishda turlicha bo‘lib, diffferensirlovchi ta’sir bo‘ladi, ya’ni kislotalarni kuchi orasidagi tafovut ortadi.

k-ta erituvchi
		kuchli kuchli		kuchli kuchli		K=1,8*10^-5 Kuchli
Nivelirlovchi
	K  10^-4		K  10^-7		KSH  10^-15
Differensirlovchi

Erituvchi dielektrik doimiylikni ta’siri

HB + SH {SH  B^-} SH⁺₂ + B^-

^{ion juft}

Dielektrik doimiylik kancha katta bo‘lsa, dissotsiatsiya shuncha kuchli boradi.

4.Suvsiz erituvchilarda kislota – asos reksiyasini borishi
Miqdoriy tahlilda reaksiya to‘liq borishi muhimdir. Masalan: kuchsiz asos va kuchli kislota o‘rtasidagi reaksiya borishini ko‘rib chiqamiz.

B^- + HClO₄ BH + ClO₄^-

Kuchsiz asos B^- ni kuchli kislota bilan titrlashda:
CH₃COOH + HClO₄ CH₃COOH₂⁺ + ClO₄^-

erituvchi

B^- + CH₃COOH₂ BH + CH₃COOH

aniqlanuvchi asos

Bundan tashqari yuqoridagi reaksiyani ikkinchi pog‘onasi

Erituvchini tanlash uchun reaksiyaning K_m ni K_SH bog‘liqligi bilish zarur. Asos uchun ham erituvchidagi dissotsiatsiyasi:

B^- + CH₃COOH BH + CH₃COO^-

bir xil [CH₃COO^-] ni surat va maxrajga ko‘paytirsak, suvsiz erituvchilarda kislota – asos reksiyasini borishi

hosil bo‘ladi.

Demak asosning K_V – qiymati qancha katta bo‘lib, erituvchini avtoprotoliz doimiysi qancha kichik bo‘lsa reaksiya shuncha to‘liq boradi.²

Kuchsiz HA kislotani kuchli asos bilan titrlash

HA + C₂H₅ONa C₂H₅ONa C₂H₅O^- + Na⁺

YUqoridagidek reaksiya: K=

Protolitik erituvchilarni suvsiz sharoitda kislota – asos

bo‘yicha titrlash uchun tanlashdagi belgilovchi omillar

1. 
   Erituvchini K_SH kichik bo‘lishi kerak.
   
2. 
   Erituvchini kislota – asos xususiyatlari xisobga olinishi kerak. Asosni titrlashda protogen erituvchi va kislotani titrlashda protofil erituvchi olinadi.
   
3. 
    yuqori erituvchi olinishi qulay.
   
4. 
   Aniqlanuvchi modda erituvchida yaxshi erishi kerak.
   
5. 
   Aralashmani titrlashda yaxshi differensirlovchi erituvchi olinadi.
   

5.Suvsiz sharoitda titrlashni qo‘llanilishi.

Suvda juda kuchsiz bo‘lgan asoslarni masalan: suvsiz CH₃COOH, CH₂ClCOOH sirka angidrida titrlash mumkin.

CH₃COOH xususiyatlari. Konsentrlangan CH₃COOH (ledyanaya) protogen erituvchi, (K_SH = 3,6*10^-15,  = 6,2 ) Titrant 0,1 m HClO₄.


Standart modda Na₂CO₃ yoki gidroftalat kaliy (KCO₂C₆H₄SO₂N).

Ekvivalent nuqtani aniqlashda ko‘pincha potensiometrik usuldan foydalaniladi. Ba’zida m.o. yoki binafsha kristali pH indikatorlari ishlatiladi.

Nazorat savollari

1. 
   Suvsiz muhitda kislota-asosli titrlash usulining mohiyati.
   
2. 
   Erituvchi tabiatining undagi protolit kuchiga ta’siri.
   
3. 
   Suvsiz erituvchilarda kislota – asos reksiyasini borishi
   
4. 
   Suvli eritmada titrlash imkoniyatlarini cheklanganligi.
   

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Kristian G. Analiticheskaya ximiya. Chast 1 ,2 pere.s angl. M. BINOM. 2009.

2.Oтто M. Современные методы аналитической химии. I-II том. М. ТЕХНОСФЕРА 2008.

3. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A.,Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2008. 1 - jild (lotinda)

4. Xaritonov Yu.Ya., Yunusxodjaev A.N., Shabilalov A.A.,Nasirdinov S.D. «Analitik kimyo. Analitika». Fan. T. 2013. 2 - jild (lotinda)

5. Fayzullaev O. «Analitik kimyo asoslari» Yangi asr avlodi, 2006.

6. Mirkomilova M. «Analitik kimyo». O‘zbekiston, Toshkent. 2001.

1Kristian G. Analiticheskaya ximiya. Chast 1 ,2 pere.s angl. M. BINOM. 2009.

2Kristian G. Analiticheskaya ximiya. Chast 1 ,2 pere.s angl. M. BINOM. 2009.