10 –mavzu Texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlarning yagona tasniflash va kodlash tizimi. Reja

2-расм. Маhsulotlarni umumdavlat tasniflash uchun kodlar 
tuzilmasi. 

---

hamda bu ob’ektlar tuzilmasini qurish mantiqan muvofiq bo’lsa tabiiy tasniflash deb 
ataladi. 
SHunday qilib, yuqori sifatli tasniflashni olish uchun u qaralayotgan sohada 
barcha ob’ektlar, ular ushbu sohasidagi munosabati va kelib chiqishi jarayonlari 
maksimal darajada aniq aks ettirilish lozim. Faqatgina bunday holatlardagina 
(standartlashtirish sohasi) tartiblashgan tuzilma elementlarini ifodalab, ya’ni uni 
dunyo bo’yicha ifodalashni amalga oshirish mumkin.
3. Shtrix kodlashning xususiyatlari va qo’llanilishi 
Ba’zan biror mahsulot xarid qilganimizda uning ko’rinarli joyida yoki 
etiketkasida har xil qalinlikdagi chiziqlar va raqamlar bilan belgilangan shakllarni 
ko’rishimiz mumkin. Ularga shtrix-kod nomi berilgan. Xo’sh, shtrix-kodlar nima va 
qachon paydo bo’lgan? 
SHtrix-kodlardan mahsulotlarga nisbatan tadbiq etish g’oyasi ilk bora 30-
yillarda AQSHning Garvard biznes maktabida yaratilgan bo’lib, undan amalda 
foydalanish bir necha o’n yillardan so’nggina, ya’ni, 60-yillardan boshlangan. 
SHtrix-kodlarni dastlabki qo’llovchilar temir yo’lchilar bo’lib, shu usul orqali temir 
yo’l vagonlarini identifikatsiyalashgan. Mikroprotsessor texnikasining gurkirab 
rivojlanishi 70-yillardan boshlab shtrix-kodlardan keng ravishda foydalanish 
imkonini yaratdi. 1973 yil AQSHda Mahsulotning Universalь Kodi (IPC) qabul 
qilinib, 1977 yildan boshlab esa Yevropa Kodlash Tizimi YeAN (European Article 
Numbering) ta’sis etildi va hozirda undan nafaqat Yevropada, balki boshqa 
mintaqalarda ham keng ravishda foydalanishmoqda. 
Shtrix-kod ketma-ket almashinib keluvchi qora (shtrix) va oq (probel) rangli, 
turli qalinlikdagi chiziqlardan iborat bo’lib, bu chiziqlarning o’lchamlari 
standartlashtirilgan. SHtrix-kodlar maxsus optik qurilmalar - skanerlar yordamida 
o’qishga mo’ljallangan. Uning vositasida, mikroprotsessorlar orqali shtrixlar 
raqamlarga dekoderlanib, mahsulot haqidagi ma’lumotlar kompьyuterga uzatiladi. 
Ko’pgina iqtisodiy rivojlangan davlatlarda mahsulotning o’ramida 
(upakovkasida) shtrix-kodning bo’lishi majburiy sanaladi. Aks holda savdo 
tashkilotlari mahsulotdan voz kechishlari mumkin. Bu xalqaro savdoga ham 
tegishlidir. Ushbu tizimning iqtisodiy jihatdan samaraliligi mahsulotning 85 
foizidan ko’pi kodlashtirilganda yaqqol namoyon bo’ladi. Bundan tashqari, 
mahsulotga nisbatan bo’lgan talab va ehtiyojlarni shakllantirish, jamlash, hisobga 
olish, mahsulotni kelish-ketishini hisob qilib borish, muxosiblik hisoblarida va 
hujjatlarni rasmiylashtirishda, hamda mahsulotlarni saqlash va sotuvidagi 
nazoratlarni amalga oshirishda alohida o’rin tutadi. 
O’zbekiston tovarlarining ichki va xorijiy bozorlarda raqobatbardoshliligini 
oshirish, tovar ishlab chiqaruvchini tovarlarni raqamlashning xalqaro tizimlari 
doirasida identifikatlashtirish, iste’molchi huquqlarini himoya qilish, tovarlar ishlab 
chiqarishning avtomatlashtirilgan hisobini yuritishni ta’minlash maqsadida Vazirlar 
Mahkamasi 1999 yil 21 sentyabrda № 438-sonli qaror qabul qildi. Bunga binoan 
quyidagilar belgilangan: 

"EAN International" tovarlarni raqamlash Xalqaro Uyushmasi (Belьgiya) 
tomonidan O’zbekiston Respublikasiga 478 raqamli identifikatlashtirish kodi 

---

berildi; 

O’zbekiston Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi 
tomonidan xalqaro talablarga muvofiq, tovarlari YeAN shtrixli kodlari bilan 
tamg’alanadigan tadbirkorlik faoliyati sub’ektlarini ro’yxatdan o’tkazish hamda 
tovarlarni identifikatlashtirish tizimidan foydalanuvchilar faoliyatiga uslubiy 
rahbarlik qilish uchun "EAN Uzbekistan" tovarlar va xizmatlarni avtomatik 
identifikatlashtirish markazi tashkil etish belgilangan; 

"O’zstandart" agentligi tomonidan shtrixli kodlarning original-
maketlarini tayyorlash markazi tashkil etilganligi ma’lumot uchun qabul qilindi; 

O’zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan tovarlarni shtrixli 
kodlash tizimini joriy etish bo’yicha yagona siyosatni amalga oshirish yo’lga 
quyildi; 

O’zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan tovarlar shtrixli 
kodlarining davlat reestrini yuritila boshladi; 

O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq shtrixli kodlash 
tizimi qo’llash tartibini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlarni va uslubiy 
materiallarni ishlab chiqildi; 

Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi sub’ektlarni turli 
manbalardagi shtrixli kodlar original-maketlari bilan ta’mirlash funktsiyalari olib 
borilmoqda. 
O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi O’zbekiston 
Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi hamda "O’zstandart" agentligi 
bilan birgalikda 1999 yil sentyabrь oyida Toshkent shahrida sanoat, qishloq xo’jaligi 
va savdo korxonalari vakillarini ko’rsatib o’tilgan tizimni qo’llash xususiyatlari 
bilan tanishtirish uchun "O’zbekiston Respublikasida tovarni raqamlash (shtrixli 
kodlash)" mavzuida respublika seminari o’tkazsin. 
Mulkchilikning barcha shakllaridagi yuridik shaxslarga tovarlarni shtrixli 
kodlashni: 

Eksport qilinayotgan mahsulotlarni, yangi tovarlarni va ular uchun yangi 
etiketkalar yoki o’rash-joylash buyumlari buyurtma qilinayotgan tovarlarni 
tamg’alashi; 

Boshqa barcha tovarlarni tamg’alashni joriy etish tavsiya qilindi. 
Ushbu qarorda belgilab qo’yilganki, o’z mahsulotiga "EAN International" 
shtrixli kodini uchinchi mamlakatlarda olgan tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari undan 
ushbu qaror qabul qilingan vaqtdan boshlab bir yil mobaynida foydalanishlari 
mumkin.